«Մեկ Քառակուսի Մետր», «Ճագարի փոսում»

«Ինչով էի զբաղված վերջերս» շարքից. խաղում էի Վարդուհի Շահնազարյանի «Ճագարի փոսում» պիեսում՝ ՆՓԱԿ-ի «Մեկ Քառակուսի Մետս» թատերական փառատոնի շրջանակներում: Մրցանակ չշահեցինք, բայց բավականին հետաքրքիր փորձ էր, շատ բան օգնեց սովորել: Լուսանկարների համար շնորհակալություն Օֆային (նկարելու համար) ու Ռուբիին (ֆեյսում տեղադրելու համար).

Ռոզետտա առաքելություն

Վերջին շրջանում մի փոքր քիչ ժամանակ էր մնացել բլոգի համար, ու բաց թողեցի այնպիսի կարևոր իրադարձության լուսաբանումն, ինչպիսին է Ռոզետտա առաքելությունը: Այժմ փորձեմ լրացնել այդ բացը:

Ռոզետտայի պատմությունը բավականին լավ ներկայացնում է Տոմեկ Բագինսկու «Ambition» կարճամետրաժ ֆիլմը, այն անվանում են տիեզերքի նվաճման ոլորտում ամենամեծ քայլ՝ Լուսնի վրա իջնելուց հետո.

Այսպիսով, փորձեմ կրճատ պատմել, թե ինչ է Ռոզետտա առաքելությունն ու ինչում է նրա նշանակությունը մարդկության ու գիտության համար:

Արեգակնային համակարգի առավել հետաքրքիր ներկայացուցիչներն են գիսաստղերը՝ տիեզերական սառույցի հսկայական կտորներ, որոնք, Արևին մոտենալիս, սկսում են գոլորշիանալ, ինչը ստեղծում է  գիսաստղի տիպիկ «գլուխն» ու «պոչը»: Սառը միջուկն իրականում զգալիորեն ավելի փոքր է, թեև՝ էլի բավականին տպավորիչ չափսերի: 67P/Չուրյումով-Գերասիմենկո գիսաստղի քաշն, օրինակ, որի մասին կխոսենք շուտով, (1.0±0.1)×10^13 կգ է:

Համեմատելով նրա չափսերը խոշոր եվրոպական քաղաքների հետ, կունենանք հետևյալ պատկերը.

Ռոզետտա առաքելությունն իրենից ներկայացնում է Եվրոպական Տիեզերական Գործակալության փորձը՝ մոտիկից ուսումնասիրել գիսաստղը (մասնավորապես՝ 67P/Չուրյումով-Գերասիմենկո գիսաստղը), ինչպես նաև վայրէջքային մոդուլ իջեցնել գիսաստղի վրա: Այդ առումով, մենք ունենք ուղեծրային (Rosetta) ու վայրէջքային (Phylae) մոդուլներ: Մոդուլների բաժանումն ու վայրեջքը տեղի ունեցավ հետևյալ դիագրամին համաձայն.

Phylae մոդուլի վայրէջքը, երեք փորձից հետո, ավարտվեց հաջողությամբ:

Տեղադրեմ Ռոզետտայից ստացված լուսանկարների առաջին մասը, հուսով եմ, հետագայում ավելի ծավալուն կանդրադառնամ թեմային:

Երազ

Երազումս Մանեին ռեանիմացիայից պալատ էին տեղափոխել, սենյակի մյուս կողմում նստած ֆեյսբուքով չատ էի անում: Գնացի մոտը, որ հետը խոսեմ, Մանեն վզիցս կախվեց, շալակած տարա նոուտբուկի մոտ: Դեռ թույլ էր ինքնուրույն քայլելու համար: Չատերս էր կարդում, ասաց՝ տամ ինքն էլ մտնի, հազար տարի ինտերնետ ձեռքում չի եղել:

Ես մտածեցի՝ Մանե, սա արդեն մի անգամ եղել է, դու շուտով մահանալու ես, բայց չկարողացա հասկանալ, ինչից է մահանալու, եթե այդքան լավ է արդեն, ու ճիշտ կլինի արդյոք իրեն դա ասել:

Հետո արթնացա: Վատ էի: Լավ կլիներ՝ չարթնանայի:

Նյուէյջոլոգիա, մաս հինգերորդ. Օշո

(նախորդ մասն՝ այստեղ)

Հոդվածի առաջին մասը կպարունակի իմ անձնական վերաբերմունքն Օշոյի փիլիսոփայության ու դրա արժեքի վերաբերյալ: Երկրորդ մասում ես կնկարագրեմ Օշոյի կարիերայի եզրափակիչ էպիզոդներից մեկն ու կբերեմ իմ փաստարկները, որպեսզի պարզ դառնա, թե ինչու ես ունեմ հենց այդպիսի վերաբերմունք: Հոդվածի երրորդ մասում ես Օշոյի մտքեր կցիտեմ, ինչը պարզ ցույց կտա, որ իմ եզրահանգումը բավականին ակնհայտ ու ու հիմնավորված կլիներ նույնիսկ Օշոյի ամենահաջողակ տարիներին՝ մինչև դատական գործերն ու դեպորտացիան: Գնացինք:

.I.

Չանդրա Մոհան Ջայն, Աչարյա Ռաջնիշ, Բհագավան Շրի Ռաջնիշ, Օշո: Նրան անվանել են սուրբ, ուսուցիչ, մեսսիա, սիրո գուրու, իմաստուն ու էլի շատ բաներ: Թույլ տվեք չհամաձայնել: Օշոն, ինչպես Կոելիոն ու Դեն Բրաունը, իրոք լավ մարկետոլոգ էր, բայց բավականին վատ սուրբ, ուսուցիչ, մեսսիա: Ինչևէ, ճիշտ ժամանակաշրջանում ճիշտ մտքեր արտահայտելն իրեն հնարավորություն տվեց ձեռք բերել փառք, հարստություն, հետևորդների ամբոխ: Կարելի է ասել՝ նա սայենտոլոգիայի հիմնադիր Լ. Ռոն Հաբբարդի խոսքերի կենդանի մարմնացումն էր. «Ուզում ես փող աշխատել՝ կրոն հիմնադրիր»:

Օշոն բավականին պոպուլյար է նաև Հայաստանի պսևդոինտելեկտուալ-պսևդոբոհեմային շրջանակներում, նամանավանդ սեքսուալ ազատության մասին իր գրվածքներով:

Ինչը հերթական անգամ հաստատում է իմ ասածը, որ անինքնավստահ մարդիկ ընդամենը ցանկանում են իրենց սեփական մտքերը լսել՝ գրավոր տեսքով, դեմքի խելոք արտահայտությամբ, ու ցանկալի է՝ արևելյան միստիցիզմով հիմնավորված: Թերարժեքության կոմպլեքսով տառապող, հուսահատ կերպով իրենց խելացի զգալ ցանկացող, բայց սեփական ուսումնասիրություններ անելու համար չափազանց ծույլ մարդիկ (ինչպես Բրեդբերիի «Ֆարենհեյտ 451»-ում գրքի ավելի ու ավելի կրճատ տարբերակ կարդացողները) ցանկանում են, որ մեկը ծամի-դնի իրենց բերանն ամեն ինչ: Որովհետև մարդիկ սիրում են, որ իրենց փոխարեն մտածեն:

Դրա շնորհիվ կան Բլավացկայա, Օշո, Կոելիո, Ռերիխներ, Անի Բեզանտ, Մարշալ Էփլուայտ և այլն:

Օշոն կարողացավ դեմքի խելոք արտահայտությամբ ասված տրիվիալ պսևդոճշմարտությունը տգետ մարդկանց ծախելու գործը հասցնել նոր մակարդակի:

Կարդալով Օշոյի դիտարկումները սեքսուալ դիրքերի մասին, ծիծաղս զոռով էի զսպում. ինքը «գեղեցիկ դատողություններ» էր անում մոդայիկ, պսևդոֆեմինիստական ոճի մեջ, չկարողանալով գիտակցել սեռերի հոգեբանական ու ֆիզիոլոգիական առանձնահատկությունները: Նման դատողությունները կօգնեին Օշոյին այն ժամանակաշրջանի ԱՄՆ-ում հիպպի-ֆեմինիստուհիներին անկողին քաշել, բայց բացի այդ դեմոգրաֆիայի աղջիկներ «կպցնելուց» ուրիշ բանի պարզապես պիտանի չեն:

.II.

Դժվար է պատկերացնել արևելյան իմաստուն, սուրբ, մեսսիա, ուսուցիչ, որն արտակարգ սեր ունենա շքեղության նկատմամբ: Օրինակ՝ Ռոլս-Ռոյս ավտոմեքենա քշի: Սովորաբար մենք պատկերացնում ենք սեր, հավասարություն, նյութականից հրաժարում, ասկետիկ կյանք՝ այս պատկերացումները մեզ են եկել Բուդդայի և այլոց մասին պատմություններից: Ինչևէ, ի տարբերություն Բուդդայի, Օշոն բավականին մեծ սեր ուներ շքեղ ավտոմեքենաների նկատմամբ: Իհարկե, կարող եք ասել, որ նվեր ստացած Ռոլս-Ռոյսը մեծ զանցանք չի (ի վերջո, Կճոյանի պես «սուրբն» էլ Բենտլի է քշում, ինչու՞ Օշոն Ռոլս-Ռոյս չքշեր): Ցավոք, Օշոն մեկի փոխարեն ուներ... 93 Ռոլս Ռոյս, ինչն իրեն դարձնում է այդ մակնիշի մեքենաների ամենամեծ հավաքածուի տերը:

Իհարկե, միայն 93 Ռոլս-Ռոյսի տեր լինելը չափազանց թույլ փաստարկ է Օշոյի ամբողջ հեղինակությունը ժխտելու համար: Բայց երբ դրան ավելանում է բիոտեռորիստական հարձակում (սննդի ախտահարում սալմոնելլայով՝ ընտրությունների վրա ազդելու նպատակով) Դալլսի (Օրեգոն) քաղաքացիների նկատմամբ, ու թմրադեղերի վաճառք, պատկերն էլ ավելի հակասական է դառնում:

Օշոյի աշակերտ Մա Ավայի վկայությունից դատարանում.

"She [Sheela] came back to the meeting and ... began to play the tape. It was a little hard to hear what he was saying ... And the gist of Bhagwan's response, yes, it was going to be necessary to kill people to stay in Oregon. And that actually killing people wasn't such a bad thing. And actually Hitler was a great man, although he could not say that publicly because nobody would understand that. Hitler had great vision."
Les Zaitz. "Rajneeshees' Utopian dreams collapse as talks turn to murder – Part 5 of 5", The Oregonian, 14

Թարգմանություն. «Նա [Շիլլան] վերադարձավ հանդիպումից... ու միացրեց ժապավենը: Մի քիչ դժվար էր լսել, թե նա ինչ էր ասում... ու Բհագավանի պատասխանի հիմնական կետն էր՝ այո, անհրաժեշտ էր լինելու մարդկանց սպանել՝ Օրեգոնում մնալու համար: Ու որ իրականում մարդկանց սպանելն այնքան էլ վատ բան չէր: Ու որ իրականում Հիտլերը մեծ մարդ էր, թեև նա չէր կարող դա հրապարակայնորեն ասել, քանի որ ոչ ոք իրեն չէր հասկանա: Հիտլերը մեծ տեսիլք ուներ»:

Բացատրեմ իրավիճակը. երբ ռաջնիշիստական հանրության մեջ իշխանության պայքար սկսեց Օշոյի ու նրա աշակերտ Շիլլայի միջև, Օշոն Շիլլային մեղադրեց տարբեր հանցանքների մեջ, ներառյալ վերոհիշյալ բիոտեռորիստական հարձակումը, ու ապացույցներ ներկայացրեց իշխանություններին՝ պնդելով, որ ինքը ոչ մի բանից տեղյակ չի եղել: Հետաքննության ժամանակ Շիլլան բացահայտեց, որ ինքը ձայնագրման սարքեր ու թաքուն տեսախցիկներ էր դրել Օշոյի սենյակում, այնպես որ, Օշոն չէր կարող անգիտություն ձևացնել ու ջրից չոր դուրս գալ: «Սուրբը» ներգրավվեց դատական գործի մեջ՝ որպես մեղադրյալ:

Ինչու՞ էր Օշոյին պետք ազդել ընտրությունների արդյունքների վրա: Նրա հանրությունը հաճախ կոնֆլիկտներ էր ունենում տեղի բնակչության հետ, հիմնավանում՝ տարածքի օգտագործման թեմայով: Օշոյի հանրությունն ու հետևորդները հարուստ էին ու մեծաքանակ, ինչն իրենց թույլ էր տալիս ճնշումներ գործադրել փոքր ավանների վրա: Այդպես, օրինակ, իրենք փորձեցին գրավել Օրեգոն նահանգի Անտելոպ քաղաքը, որը վերանվանվեց «Ռաջնիշ»: Այո, Օշոն ունեցավ իր անվամբ քաղաք: Տեղաբնակները, բնականաբար, նման երևույթներին այնքան էլ հանդուրժողական չէին վերաբերվում (պատկերացրեք՝ ձեր ապրած քաղաք լցվի քաղաքի բնակիչներից մեծաթիվ մի խումբ, որոնք ոմն Վազգենի հետևորդներ են, ու ձեր քաղաքի անունը քվեարկությամբ փոխեն, դարձնեն Վազգեն): Առաջանում էին կոնֆլիկտներ, որոնք պետք էր լուծել: Օշոն, փաստորեն, կոնֆլիկտներ լուծելու ոչ բռնի մեթոդների կողմնակից չէր, բայց նաև չէր ցանկանում մեթոդներ, որոնք իր իմիջին կարող են վնասել:

Հիմնավոր մտավախություններ կային, որ Օշոյին իր համայնքում ձերբակալելու դեպքում առավել ֆանատիկ հետևորդները կանանց ու երեխաների «մարդկային վահան» կստեղծեն, ու բռնությունն անխուսափելի կդառնա (Դավիթ Կորեշի ու Ճյուղավորված Դավիդիանների դեպքը՝ Wacko Siege, հետագա ուսումնասիրության համար): Եկեք հասկանանք, որ Օշոն ազդեցիկ մարդ էր. աջ կողմում դուք կարող եք տեսնել, թե ինչպես են իր սանյասիններն (աշակերտները) ողջունում իրեն իր ամենօրյա մեքենայով երթի ժամանակ: Նրա շատ հետևորդներ բավականաչափ նվիրված էին իրեն, որ սպանեին կամ սպանվեին հանուն «ուսուցչի»:

Ինչևէ, Օշոն ինքը հասկանում էր, որ չի կարող հավերժ թաքնվել իր հանրությունում: 1985 թվի հոկտեմբերի 28-ին Ռաջնիշն ու փոքր թվով սանյասիններ ձերբակալվեցին են Հս. Կարոլինայի թռիչքուղուց՝ վարձված Learjet ինքնաթիռով թռիչք կատարելու փորձի ժամանակ: Ինքնաթիռի վրա, բացի փախնողներից, գտնվեցին. 58 հազար դոլար կանխիկ փող, 35 ժամացույցներ ու թևնոցներ՝ 1 մլն դոլար գումարային արժողությամբ:

Թեև Օշոն սկզբում պնդում էր, որ անմեղ է, ապացույցներին ծանոթանալու դեպքում անմեղության պնդումը փոխարինեց այսպես կոչված Alford plea-ով (երբ մեղադրյալն իր մեղքը չի ընդունում, բայց համաձայն է, որ ապացույցները բավականաչափ ուժեղ են՝ իրեն դատապարտելու համար): Մեղադրող կողմի հետ պայմանավորվածությունն այնպիսին էր, որ Alford plea-ից հետո իրեն հնարավորություն կտան լքել ԱՄՆ տարածքը՝ մոտակա հինգ տարում առանց ԱՄՆ գլխավոր դատախազի թույլատվության չվերադառնալու պատճառով, ինչպես նաև՝ 400,000 ԱՄՆ դոլար տուգանք: Հաշվի առնելով իրավիճակը, ԱՄՆ արդարադատության համակարգը չափազանց բարի գտնվեց նրա նկատմամբ՝ բանտարկություն չպահանջելով:

Դեպորտացիայից հետո 21 երկիր հրաժարվեցին Օշոյին ապաստան տալ, ինչից հետո նա վերադարձավ Հնդկաստան՝ Պունա, որտեղ իրեն դիմավորեցին ինչպես հերոսի:

Օշոն, իհարկե, այնքան էլ շնորհակալ չէր քեռի Սեմին իր հետույքին սապոգի հետք դրոշմելու ու իրեն դուրս շպրտելու համար: Հնդկաստանում նա ճառ արտասանեց, որ «աշխարհը պետք է հրեշ Ամերիկային տեղը դնի», ու որ «Ամերիկային կամ պետք է լռեցնել, կամ էլ Ամերիկան աշխարհի վերջը կտա»: Իրոք, փոքրոգի աբիժնիկություն, որը մեզ ներկայացված «սուրբ մարդու» պատկերին այնքան էլ չի համապատասխանում:

Փաստարկները, որ բերվել են այստեղ, «կեղտ ու հերյուրանքներ» չեն, ինչպես սիրում են արտահայտվել Օշոյի պաշտպանները: Սրանք փաստեր են, որոնց դեմ դատարանում նույնիսկ Օշոն որոշել է չպայքարել: Ինչևէ, ահա թե ինչ են հիշեցնում բանավեճերն այս թեմայով.

.III.

Իսկ հիմա մի քիչ Օշո ցիտենք:

"Hitler’s violence was far more peaceful" than (for example) the violence which erupted in India after independence from the British Crown; Hitler "killed people in the most up-to-date gas chambers, where you don’t take much time. Thousands of people can be put in a gas chamber, and just a switch is pressed ... Within a second, you evaporate. The chimneys of the factory start taking you, the smoke – you can call it holy smoke – and this seems to be a direct way towards God."
Osho, From Death to Deathlessness – Answers to the Seekers on the Path, English Discourse series, 1985, chapter 15

Թարգմանություն.

«Հիտլերի բռնությունը շատ ավելի խաղաղ էր, քան (օրինակ) բռնությունը, որ ծագեց Հնդկաստանում Բրիտանական թագից անկախանալուց հետո. Հիտլերը սպանում էր մարդկանց ամենաժամանակակից գազախցիկներում, որտեղ դուք երկար չէիք դիմանա: Հազարավոր մարդկանց կարելի է մտցնել գազախցիկ, քաշել բռնակը... մի վայրկյանում դուք գոլորշիանում եք: Գործարանի խողովակները սկսում են ձեզ քաշել, ծուխը՝ կարող եք այն անվանել «սրբազան ծուխ», ու դա կարծես թե ուղիղ ճանապարհ է դեպի Աստված»:

Ընդհանրապես, խորհուրդ եմ տալիս կարդալ այդ 15-րդ գլուխը: Այն հասանելի է այս հղմամբ, ամբողջ գրքի հետ միասին:

"homosexuals, because they were perverted, created the disease AIDS." "They can live in their own world, in their own way, and be happy, but they should not be allowed to move in the wider society, spreading all kinds of dangerous viruses."
Rajneesh, Hari Om Tat Sat – The Divine Sound That is the Truth, Discourse 6

Թարգմանություն.

«Նույնասեռականները, քանի որ այլասերված են, ստեղծել են ՁԻԱՀ հիվանդությունը»: «Նրանք կարող են ապրել իրենց սեփական աշխարհում, իրենց սեփական ձևով, ու երջանիկ լինել, բայց նրանց չի կարելի թույլ տալ դուրս գալ լայն հասարակություն ու տարածել բազմազան վտանգավոր վիրուսներ»:

Իր նույնասեռական սանյասիններին նա պատասխանել է.

"As a homosexual, you are not even a human being ... You have fallen from dignity."
Rajneesh, From Bondage to Freedom - Answers to the Seekers on the Path, English Discourse series, 1985, chapter 16

Թարգմանություն.

«Որպես նույնասեռական, դուք նույնիսկ մարդ արարածներ չեք... դուք կորցրել եք արժանապատվությունը»:

Ֆիքսեմ, որ Ռաջնիշը ոչ մի կերպ չի հերքել կամ փոխել վերոհիշյալ ասույթները մինչև իր կյանքի վերջը:

Հետագա եզրահանգումները թողնում եմ ձեզ:

«Բարձի գիրք», գրառում առաջին, “Գարնանն ամենից գեղեցիկ է լուսաբացը”

Կանո Սանրակու, վաղ 17-րդ դար

“Գարնանն ամենից գեղեցիկ է լուսաբացը: Երբ լույսը սահում է սարերի վրայով, նրանց ուրվագծերը գունատ կարմիր են ներկվում, ու մանուշակագույն ամպերի ծվենները թափառում են նրանց վրայով:

Ամռանը՝ գիշերները: Ոչ միայն երբ լուսինն է փայլում, այն նաև մութ գիշերներին, երբ լուսատտիկներն այս ու այն կողմ են թռչում, ու նույնիսկ երբ անձրև է գալիս, որքան գեղեցիկ է այն:

Աշնանը՝ երեկոները, երբ փայլող արևը սուզվում է սարերի եզրին, ու ագռավները ետ են թռչում դեպի իրենց բները եռյակներով ու քառյակներով. էլ ավելի հմայիչ է վայրի սագերի երամը, որ հեռավոր երկնքում կետերի է նման: Երբ արևն արդեն մայր է մտել, մարդու սիրտը հուզվում է քամու ձայնից ու միջատների բզզոցից:

Ձմռանը՝ վաղ առավոտները: Իրոք գեղեցիկ է, երբ գիշերվա ընթացքում ձյուն է եկել, բայց երբ հողը սպիտակ է եղյամից, դա էլ է հիասքանչ, կամ երբ նույնիսկ ձյուն կամ եղյամ չկա, բայց պարզապես շատ ցուրտ է, ու սպասավորները շտապում են սենյակից սենյակ, որ կրակներ վառեն և ածուխ բերեն, ինչքան է դա համապատասխանում եղանակի տրամադրությանը: Բայց հենց մոտենում է կեսօրն ու ցուրտը կոտրվում է, էլ ոչ ոք չի հոգում, որ օջախները վառ մնան, ու շուտով կրակներից մնում են միայն սպիտակ մոխրի կույտեր”:

Սեյ Սյոնագոն, «Բարձի գիրք», գրառում 1

մ.թ. 1002 թվական

Թարգմանությունը՝ Բ. Պողոսյանի, Իվան Մորրիսի անգլերեն թարգմանության հիման վրա («The Pillow Book of Sei Shōnagon», Penguin Books, 1991, ISBN 978-0-231-07337-0)