Ոչ պոպուլյար կարծիք՝ տրանսգենդերության շուրջ

Իրականում ես սովորաբար խուսափում եմ տրանսգենդերությանն անդրադառնալուց, քանի որ հարցը չափազանց քաղաքականացված է ու դժվար է կողմնորոշվել, առանց տրանսգենդեր մարդկանց հետ լիարժեք շփում ունենալու ու նրանց հոգեբանական-ֆիզիոլոգիական մոդելներն ուսումնասիրելու: Այս անգամ էլ, երևույթին կձգտեմ միանշանակ գնահատականներ չտալ ու սահմանափակվել միայն այն տեսանկյունով, որին ինքս եմ հանգել:

Ավելացնեմ նաև, որ տրանսգենդերության ու նույնասեռականության մասին ես ունեմ բավականին տարբեր կարծիքներ, ու համարում եմ դրանք կտրուկ իրարից տարբերվող խնդիրներ:

Լինելով «անբարո գեյրոպաների պրոպագանդիստ» նացիոնալիստների համար ու «տրանսոֆոբ պահպանողական»՝ լիբերալների համար, երկու կողմերի տեսանկյուններն էլ հարցի շուրջ ինձ համար շատ միակողմանի ու մակերեսային են:

Արդյո՞ք ես դիտարկում եմ տրանսվեստիզմն ու տրանսսեքսուալիզմը որպես նորմալ երևույթներ: Ոչ: Չեմ դիտարկում: Դրանք նորմայից շեղումներ են: Իհարկե, ի տարբերություն շատ ուրիշ մարդկանց, ինձ համար աշխարհը սև ու սպիտակ չի, ես լրիվ գիտակցում եմ ամեն տղամարդու մեջ կանացիության որոշակի չափի առկայությունն ու ամեն կնոջ մեջ՝ տղամարդկային մասի առկայությունը: Բայց երբ տղամարդը սկսում է իրեն համարել կին, կամ կինը՝ տղամարդ, դա շեղում է նորմայից:

Գալիս ենք մեկ այլ կարևոր հարցի. արդյո՞ք նորմայից շեղում լինելը բավական է մարդու նկատմամբ բացասական վերաբերմունք ունենալու համար, առավել ևս՝ մարդուն մարդկային իրավունքներից զրկելու կամ հալածելու համար: Նորից, պատասխանը ոչ է: Մեզանից ամեն մեկն էլ շեղում է ինչ-որ նորմայից: Գենդերային նորմաների վրա ֆիքսվելն ու մարդկանց որակի մասին դատելն ըստ այդ նորմայից շեղումներն, իմ կարծիքով, սխալ է:

Իմ դիրքորոշումն այս հարցի շուրջ հետևյալն է՝ մարդու տրանսգենդեր լինելը չի խոսում իր անհատական որակների մասին, ու ես հրաժարվում եմ նրան դրական կամ բացասական վերաբերմունք ցուցաբերել միայն տրանսգենդեր լինելու հիման վրա: Բացի դրանից, ես համարում եմ, որ տրանսգենդեր մարդիկ, ինչպես մնացած բոլորը, պետք է ունենան հավասար իրավունքներ ու ազատություններ:

Եթե մինչև այս պահը իմ տեսանկյունը կարելի էր որակել որպես «չափավոր լիբերալ», ապա այս կետից իմ տեսանկյունը սկսում է կտրուկ տարանջատվել լիբերալներից:

Արդյո՞ք տրանսգենդեր լինելը լավ բան է: Եթե նույնիսկ հավատանք, որ տրանսգենդեր մարդիկ «կանայք են տղամարդու մարմնի մեջ» ու «տղամարդիկ կանանց մարմնի մեջ», տրանսգենդեր լինելը լուրջ անձնական ողբերգություն է ու կոնֆլիկտ: Երբ, ասենք, մեկի ընկերը մահանում է, ոչ մեկը չի փորձում համոզել նրան, որ ընկերոջ մահանալով պետք է հպարտանալ, տոնել դա, ընդունել որպես քո եսի բաղկացուցիչ մասը: Ցավոք, լիբերալների զգալի մասը զբաղված է հենց դրանով: Եթե մարդն ունի աջակցության կարիք, իհարկե, նա պետք է ստանա այդ աջակցությունը: Բայց քարոզել, թե, իմ օրինակի դեպքում, «լրիվ նորմալ ու բնական է, որ քո ընկերը մահացել է, այդպես էլ պետք է լիներ, դա նույնիսկ հիանալի է, որ նա մահացել է, նայիր, աշխարհում ինչքան հիանալի մարդիկ կան, ում ընկերը նույնպես մահացել է»: Չգիտեմ, այնքան էլ խելքին մոտ չի:

Տրանսգենդերությունը, ինչքանով ես կարող եմ դատել, հոգեբանական ու ֆիզիոլոգիական գենդերի անհամապատասխանություն է: Արդյո՞ք դա հոգեկան հիվանդություն է: Ես նախընտրում եմ հոգեկան հիվանդությունների դասակարգման մեթոդը, որը հատուկ է հոգեվերլուծության դպրոցին: Այն է թե՝ եթե մարդը ֆունկցիոնալ է, ապա հոգեկան հիվանդություն չի: Իսկ տրանսգենդերությունն, ընդհանուր առմամբ, մարդու ֆունկցիոնալության վրա այնքան չի ազդում, որ դա անվանենք հոգեկան հիվանդություն:

Ցավոք, թե՛ տրանսգենդերությանը կողմ, թե՛ դեմ թևերը չափազանց մեծ ճնշում են գործադրում բոլոր ոլորտներում, որպեսզի հնարավոր լինի նույն պաշտոնական բժշկությունից ադեկվատ ուսումնասիրություններ ու պատասխան ստանալ հարցի շուրջ: Վերցնենք երկու սցենար.

Ա) Ա անձը տրանսգենդեր է: Տրանսգենդերության մեխանիզմները լրիվ չհասկանալով, իրենց մեջ ես չեմ խորանա, բայց ենթադրենք, որ Ա անձը մանկուց ԱՌԱՆՑ ԱՐՏԱՔԻՆ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ իրեն ընկալել է որպես հակառակ սեռի ներկայացուցիչ: Մեծանալուց հետո ինքը գիտակցում է, որ իրեն պետք է սեռի փոփոխության վիրահատություն անել: Վիրահատվելուց հետո ինքն ապրում է հակառակ սեռի ներկայացուցչի լիարժեք կյանքով՝ ամբողջապես փոխելով իր սեռը:

Բ) Բ անձը տրանսգենդեր է: Փոքր ժամանակ կրած հոգեբանական տրավմաների պատճառով նա անգիտակցաբար իրեն ասոցացնում է հակառակ սեռի ներկայացուցիչների հետ, ցանկանում է լինել հակառակ սեռի ներկայացուցիչ, կրում է հակառակ սեռի հագուստ: Լավ հոգեբանն օգնում է իրեն հաղթահարել մանկական հոգեբանական տրավմաներն ու նա վերադառնում է իր բիոլոգիական սեռին՝ ապրելով լիարժեք կյանք:

Իսկ հիմա խառնենք այս երկու դեպքերն իրար:

Գ) Նորից նույն Ա անձը, փոխանակ վիրահատություն կատարելու, դիմում է պահպանողական ռեաբիլիտացիոն կառույցի, որտեղ իր տրանսգենդեր վարքային մոդելները ճնշում են: Ա անձը սկսում է ապրել իր բիոլոգիական սեռի կյանքով, որը դժվար կլինի անվանել լիարժեք: Ընդհանուր առմամբ, մարդու անձնական երջանկությունը զոհաբերվել է հասարակական մի խմբի հոգու հանգստությանը: «Ռեաբիլիտատորները» շնորհավորում են իրար՝ «մոլորյալ գառի» վերադարձի կապակցությամբ:

Դ) Նորից Բ անձը, փոխանակ հոգեբանի դիմելու, օգնություն է խնդրում ինտերնետում: Հանդիպում է սոցիալական ցանցերում տրանսգենդեր մարդկանց խնդիրներով զբաղվող լիբերալ ակտիվիստների, որոնք իրեն բացատրում են, որ ինքն իրականում հերոս է, ու իր վիճակը լրիվ բնական է, ու որ «աստված իրեն ստեղծել է սխալ մարմնի մեջ»: Բ անձը, իր աջակիցների քաջալերմամբ, դիմում է սեռի փոփոխության վիրահատության: Եթե սովորական դեպքում հիվանդանոցը, լավ բժշկի դեպքում, կնկատեր, որ վիրահատության կարիքը չկա, մի քանի տարի ուղեղի լվացումներից հետո դա շատ ավելի դժվար է: Բ անձն անցնում է տրավմատիկ վիրահատություն՝ հաշմելով իր սեռական օրգանները, հորմոններ ընդունելով, դառնալով անընդունակ երբևէ ունենալ երեխաներ: Ընդհանուր առմամբ, մարդու անձնական երջանկությունը կրկին զոհաբերվել է մեկ այլ հասարակական խմբի հոգու հանգստությանը: Լիբերալները շնորհավորում են իրար՝ «հերոսական հաղթանակի» կապակցությամբ:

Ու սրանք ընդամենը Ա ու Բ բավականին ծայրահեղ դեպքերի կոմբինացիաներն էին: Իսկ աշխարհն, ինչպես ասացի, սև ու սպիտակ չի:

Ցավոք, ինչպես տրանսոֆոբներն, այնպես էլ լիբերալներն էլ ուղղակի մանիա ունեն ցենզուրայի նկատմամբ՝ իրենք պատրաստ են հասարակական հիստերիայով լռեցնել իրենց հետ անհամաձայն ցանկացած մարդու: Գավին ՄակԻննեսի արտահայտած կարծիքը, չնայած կոպիտ բառերին, իմ այս գրածից տարբերվում է երևի մի 40 տոկոսով ու չի պարունակում ոչ բռնության, ոչ էլ ատելության կոչեր: Բայց իր հոդվածը ցենզուրայի ենթարկվեց ու ավելին՝ իր հիմնադրած գովազդային գործակալությունը բոյկոտի ենթարկեցին, մինչև ինքը չհեռացվեց նախագահի պաշտոնից: Լիբերալ ցենզուրա:

Իսկ տրանսգենդեր մարդիկ ընդամենը զոհեր են երկու քաղաքական խմբավորումների միջև պատերազմում: Շախմատային քարեր, ոչ ավելին: Դե, նայենք հետևանքներին:

Arif-ի ուսումնասիրությունների համաձայն, սեռափոխման վիրահատություններն էֆեկտիվ չեն տրանսգենդեր մարդկանց խնդիրների լուծման հարցում: Կարդացեք ինքներդ: Շատ բարձր տոկոս են կազմում անբավարարվածությունը վիրահատության հետևանքով ու նույնիսկ ինքնասպանությունները: Չնայած Իրա Բ. Պոլիի հոդվածը դեռ 81 թվին արտահայտել էր եզրակացություն, որ սեռի փոփոխության վիրահատությունները ոչ մի կերպ ավելի էֆեկտիվ չեն, քան վիրահատության բացակայությունը: Սեսիլ Դհենյեի, Պոլ Լիխտենշտեյնի և այլոց հոդվածը երկարատև ուսումնասիրությունների վրա հիմնված նույնպես մխիթարիչ պատկեր չի տալիս: Ու սրանք գիտական ուսումնասիրություններ են, ոչ թե քաղաքական հռետորաբանություն: Որոշ մարդիկ նույնիսկ փորձում են վերադարձնել իրենց բիոլոգիական սեռը: Իհարկե, դա այնքան էլ ռեալ չի, հաշվի առնելով, որ իրենց ռեպրոդուկտիվ համակարգի զգալի մասն այնտեղ է, որտեղ անցած տարվա ձյունն էր:

Վերջին անգամ կոնկրետ թեմայով արտահայտվելիս երկու մոլեռանդ ֆեմինիստներ ինձ մեղադրեցին «վախկոտ ցենտրիզմի» մեջ: Ես փորձում եմ ընդամենը բացատրել, որ երկու խմբերի «հերոսական պայքարը» հաճախ վերածվում է լիքը մարդկանց անձնական ողբերգությունների: Մի մասը նրանց կյանքը թունավորում են ատելությունից, մի մասն՝ իրենց ասելով, սիրուց: Իսկ հիմա նորից նայեք պոստ-օպերացիոն տրանսսեքուալների մեջ ՁԻԱՀ-ի, թմրամոլության, ինքնասպանությունների ու մարմնավաճառության վիճակագրություններին: Արդյո՞ք դուք տեսնում եք «իրենց իրական սեռին վերադարձակ երջանիկ մարդկանց»: Չեմ կարծում:

Իմ առաջա՞րկը: Պայքարեք ատելության դեմ, բայց մի վճռեք ուրիշ մարդկանց ճակատագիրը, ու մարդուն հերոս մի հռչակեք, նամանավանդ եթե նա ձեզ այդ մասին չի խնդրել:

Շուշան Պետրոսյանի ու բիգուդիների մասին

Կխնդրեի չսպասել, թե ես Շուշան Պետրոսյանի նկատմամբ կիրառելու եմ նույն բառապաշարն, ինչ ինքն է կիրառում: Ի վերջո, Շուշան Պետրոսյանը կին է, ու ես, որպես ինձ հարգող տղամարդ, չեմ պատրաստվում նրան հայհոյախոսել: Բայց բիգուդիների ու դրան նախորդած թեմային ստիպված եմ անդրադառնալ:

Նաև զգուշացնեմ, որ հոդվածը գրում եմ բավականին բարձր տաքության պայմաններում, ու գրական ոճի մասին դժվար թե կարողանամ հոգալ: Այնպես որ, չզարմանաք, եթե լրիվ լուրջ մասերը խառնվեն բացահայտ սարկազմի հետ:

Շուշան Պետրոսյանին ես չեմ սիրում, ու դա գաղտնիք չի: Ի սկզբանե չէի սիրում որպես երաժիշտ իր բռի, անմշակ, ականջին տհաճ ձայնի ու վատ երգացանկի համար: Հետո, երբ մեծացա, չսիրելու այլ պատճառներ էլ հայտնվեցին:

Շուշան Պետրոսյանին չհամարելով մտավորական (երկրի մտավոր կյանքին մասնակցող անձ), ես նրան երբեք հիմար չէի անվանի: Շուշանն ունի թեկուզ ոչ ինտելեկտուալ, բայց կենցաղային դատողության իր չափը, որն իրեն միշտ օգնել է տորթի իր կտորը պոկել: ՍՍՀՄ-ի ժամանակ ինքը երգում էր հերոսական կոմսոմոլ տղայի մասին.

Անկախացումից հետո կոմսոմոլ տղաներն էլ մոդա չէին, մեծ ձուկը Վազգեն Սարգսյանն ու «հաղթանակած հայոց բանակն» էին (ներեցեք հեգնանքս, այն ուղղված չի կռված տղերքին, այլ Վազգեններին, Մանվելներին և այլոց, ովքեր ուրիշների արժանիքների հաշվին պաշտոն ստացան ու իրենց «հաղթանակած հայոց բանակ» հռչակեցին): Պետք էր երգել հայ զինվորի ու մեծն հզոր հայրենիքի մասին: Ժողովուրդն այդ ժամանակ դեռ հույս ուներ, որ ամեն ինչ լավ է լինելու, ու երևի Շուշանի երգերը ոգևորում էին մարդկանց: Վազգենականներին այդ երգերը նաև ձեռնտու էին, և այդ պես նա հայտնի դարձավ որոշ շրջաններում որպես «ՀՀ ՊՆ կից երգի-պարի ծանր հրետանային գումարտակ»:

Հետո Վազգեն Սարգսյանն էլ, մեղմ ասած, արդեն ակտուալ չէր, իսկ ջրի վրա մնալ պետք էր: Արդյունքում, երբ երգելն էլ մոդայից դուրս եկավ, 2012 թվականից Շուշան Պետրոսյանը դարձավ իշխող Հանրապետական կուսակցության պատգամավոր: Վստահ եմ՝ Շուշան Պետրոսյանը կամ ասել է, կամ կասեր, որ «Ազգային ժողովում ժողովրդի ներկայացուցիչը լինելու համար ժողովրդի սրտից դուրս եկած հայրենասեր լինելը բավական է» կամ նման այլ դատարկ խոսք: Անձամբ ինձ եթե պատգամավորական մանդատ առաջարկվեր, ես կասեի, որ ես չունեմ որակավորում օրենսդիր մարմնի անդամ լինելու համար: Սա էլ է այն կետերից, որոնք ինձ թույլ չեն տալիս «Շուշան Պետրոսյան» ու «մտավորական» բառերն իրար հետ ուղիղ կապով կիրառել:

Ու, բնականաբար, ցանկացած առողջ դատողությամբ մարդ, եթե ցանկանար ժողովրդի շահերը ներկայացնել, կգիտակցեր, որ ինքը ներկայացնում է քաղաքական ուժ, ում վրա ծանրացած են ընտրակեղծիքներ, քաղաքական հալածանքներ, մարտի 1-ի զոհերը, և այլն: Դուք բոլորդ սա գիտակցում եք: Ես կարծում եմ, Շուշան Պետրոսյանը նույնպես: Բայց երևի «պատգամավորական մանդատ» արտահայտությունը չափազանց գրավիչ, «արժանի պարգև» է հնչում: Ի միջի այլոց, պարգևների մասին.

• 1993 թ. գլխավոր մրցանակ («Շարմ Շոու» միջազգային փառատոն),
• 1996 թ. «Տարվա լավագույն երգչուհի» («Ասուպ» մրցանակաբաշխություն),
• 2000 թ. «20-րդ դարի հայ աստղ» («Աստղ» փառատոն),
• 2000 թ. «Լավագույն կին կատարող» («Անուշ» մրցանակաբաշխություն, ԱՄՆ),
• 2004 թ. «Անկախ Հայաստանի լավագույն ձայն» («Կռունկ» փառատոն),
• 2009 թ. «Դիվա» մրցանակ (երգի ամենամյա փառատոն, ԱՄՆ)

Դուք հետևու՞մ եք/էիք վերոհիշյալ մրցանակաբաշխություններին: Վախենամ՝ դրանց մեծ մասին հետևում է միայն մի նեղ, սովետից մնացած ու հետո համալրված մասսա, որն իրեն «հայ մտավորականություն» է հռչակել առանց մեր համաձայնության: Մեկ էլ մրցանակ տվողները:

Ինչպե՞ս է Շուշան Պետրոսյանը վերաբերվում իր պարգևներ vs խիղճ կոնֆլիկտին. երբ «Տաշիր-2011» մրցանակաբաշխության ժամանակ իրեն էլիտար շենքում բնակարանի սերտիֆիկատ տրվեց, ու աղմուկ բարձրացավ, որ այդ «խիստ հայրենասեր, երկրի ցավով տապակվող» աստղերը կարող էին ամեն բնակարանի արժեքով գոնե մեկ ընտանի բնակարանով ապահովել աղետի գոտում, Շուշան Պետրոսյանը հայտարարեց, որ նա «այդ բնակարանը վաստակել է իր աշխատանքով»: «Նման անկիրթ վերաբերմունք ես դեռ չեմ տեսել,- ավելացրեց նա:- Երբ մենք բարեգործությամբ ենք զբաղվում, ոչ ոք այդ մասին չի խոսում, սակայն, երբ մեզ նվիրատվություն են անում, դա դառնում է օրվա գլխավոր թեման: Մարդրկ կարող էին մի փոքր ուրախանալ, որ հայ էստրադայի աստղերը նման ուշադրության արժանացան»: Դրան հաջորդեցին պակաս հաճելի արտահայտություններ: Ընդհանրապես, Շուշան Պետրոսյանի պրեսսայում հայտնված, ենթադրում եմ՝ խմբագրած լեքսիկոնը հետաքրքիր է: «Չուշկա», «ովքեր որ խոսում են, ի՞նչ են արել այս երկրի համար» (Տաշիր-2011), «ռուսերեն մի բառ կա՝ заткнитесь» (Եվրատեսիլ-2011-ի Էմի անվամբ հայտնի երգչուհու երգի հասցեին հնչած քննադատության մասին), և այլն:

Անձամբ ես սրանից հետևություն եմ անում, որ պատգամավորական մանդատն էլ է Շուշան Պետրոսյանի համար «աշխատանքով վաստակած պարգև», ու ոչ թե աշխատանք ու պարտավորություն՝ ներկայացնել ընտրողների շահերը: Չնայած «ՀՀԿ համամասնական ցուցակ» ու «ընտրող» բառերը մի քիչ իրար հետ լավ չեն հնչում, իհարկե:

Իհարկե, կա նաև շատ հարմար մանրուք՝ Շուշան Պետրոսյանի ամուսինը ՀՀ ոստիկանության կազմակերպված հանցագործությունների դեմ պայքարի բաժնում է/էր աշխատում ու ուներ բավականին զվարճալի հոբբի, այն է՝ մարդկանց ծեծել, ձեռնաշղթաներ հագցնել ու բերանքսիվայր քարշ տալ Կարապի լճից մինչև Ազատության հրապարակ: Միանգամից դեմոտիվացնում է չհամաձայնել Շուշան Պետրոսյանի հետ:

Գանք-հասնենք վերջին դեպքերին: Մի աղջիկ խոսում է, ինչքան հասկացա, նրանից, որ հենց ՊՆ-ն, ՀՀԿ-ն ու Սեյրան Օհանյանն են ուղղակի մեղք կրում սահմանի վրա մեր զոհերի համար ու որ ցավակցություններն այդ նույն մարդկանց կողմից, մեղմ ասած, անկեղծ չեն հնչում ու ոչ մեռածներին հետ կբերեն, ոչ էլ նոր զոհերից կօգնեն խուսափել: Ես այս հարցի շուրջ մի անգամ արդեն արտահայտվել եմ, այն է՝ զոհերը երբեմն անխուսափելի են, բայց, մեր իրավիճակում, իրենց զգալի մասից կարելի էր խուսափել, եթե համապատասխան քայլեր արվեին, ու ես չեմ տեսնում, որ այդ քայլերն արվեն: Որոշ մարդիկ կհարցնեն՝ իսկ ինչու՞ ես պետք է տեսնեի դա: Իհարկե, ես պետք է լսեմ Շուշան Պետրոսյանի երգերը հզոր հայրենիքի ու անպարտելի հերոս հայ զինվորի մասին ու հանգիստ քնեմ գիշերները: Հակառակ դեպքում...

«Լսի, այ լակոտ, գրածներդ կարդացի: Ուշադիր լսի, չհամարձակվես այդ գարշելի երախդ բացել ու նման էժան ու հավուղեղ մակարդակի արտահայտվել Երկրիս, մեր բանակի, մեր Պաշտպանության նախարարի մասին, ուշադիր լսի, աչքերդ կհանեմ, ու ոնց ուզում ես արձագանքի, լակոտ, կրկնում եմ` աչքերդ կհանեմ»:

Մտավորական, վաստակավոր արտիստ, ԱԺ պատգամավոր, հայրենասեր, կին, բազմաթիվ մրցանակների հաղթող: Այս ամենին կարող եմ նաև ավելացնել՝ հռետորական արվեստի հանճար: Իհարկե, դեռ շատ կա մինչև «կբռնաբարեմ», «ականջները կկտրեմ», «ղալաթ ես անում այ չատլաղ» կամ այլ իրոք ցնցող ելույթները, որ ունեցել է հայոց Ակրոպոլիսի օրատոր-փիլիսոփաների սերուցքը: Բայց եկեք հիշենք, որ Շուշան Պետրոսյանը դեռ նոր է սկսել իր պատգամավորական կարիերան ու մի օր կհասնի ու կհաղթի իր մրցակիցներին: Մի օր նա միգուցե նույնիսկ կանգնի Գալուստ Սահակյանի հետ նույն բեմի վրա՝ որպես հավասար: Ավելիի մասին ես վախենում եմ նույնիսկ երազել:

Ու հանկարծ տեղի է ունենում անթույլատրելին. մարդիկ, ովքեր դժբախտություն ունեն բիգուդիներ կրել, ավելին, առանց որևէ ամոթի դոլմա են փաթաթում, համարձակվում են քննադատություն հնչեցնել հայ մտավորականության ու ֆեյսբուքյան հռետորաբանության ծաղկի դեմ: Ով հայրենիքի համար ամբողջ կյանքը երգել է: Իհարկե, ոչ մի դոմիկում ապրող մարդու փորն իր երգը չի լցրել, ոչ մի անապահով ընտանիքի երեխայի կրթություն չի տվել, ու ընդհանրապես, օբյեկտիվ չափանիշներով, ոչ մի բան իրենից չի ներկայացնում ու դժվար մի տաս տարուց ուզենք հիշել դրա մասին առանց ամոթի, բայց փոխարենը դալբայոբություն հայրենասիրություն է ներարկել մի ամբողջ սերնդի: Մնացածն էական չի:

Կորչե՛ն բիգուդիները: Վառե՛լ դոլման: Հանե՛լ աչքերը բոլոր լակոտների:

Վարագույր: