Բավականին շարքային գրառում

Եթե իմ բլոգ մտել եք վերլուծություն, կարծիք, կամ հետաքրքիր բան կարդալու համար, այս գրառումը դրանցից չի, ու հանգիստ կարող եք բաց թողնել: Հիշենք, որ իմ բլոգը նաև իմ օրագիրն է, որտեղ ես երբեմն գրում եմ իմ կյանքի մասին:

Եթե դեռ շարունակում եք կարդալ, հիշեք, որ ես զգուշացրել եմ:

Ընդհանուր առմամբ, ոչ մեկի համար գաղտնիք չի, որ ես լավ բնավորություն չունեմ: Մեղմ ասած: Չեմ պատրաստվում արդարանալ՝ ես չեմ ասում դժգոհությանս իրական պատճառը ժամանակին, հենց մղում եմ ունենում ինչ-որ մեկին քրֆել, մոտ տաս րոպե զսպում եմ ինձ ու բավարարվում պասիվ ագրեսիայով, սպասելով, որ արածը կշտկի, իսկ երբ չի շտկում, կոնֆրոնտացիան տեղի է ունենում, ու առանց կոմպրոմիսների, ու մենք լիքը բաներ ենք իրար ասում, որոնց մասին դիմացինը հետագայում ափսոսում է:

Իհարկե, դա ամբողջ պատմությունը չի: Կախված վերջին մի քանի օրերից էմոցիոնալ վիճակից, իմ դժգոհությունը կարող է տատանվել «արի ես բացատրեմ, թե ինչու է քո ասածն իմ կարծիքով սխալ»-ից մինչև «մեր մեջ ասած, դու բութ անասուն ես, ում կարծիքը ես լուրջ չեմ կարող ընդունել», ու, եթե ազնիվ լինենք, իմ կոնտեքստում երկուսն էլ նույն բանն են նշանակում ու միակ տարբերությունն այն է, արդյոք ես ուզում եմ շարունակել զրույցը, թե համարում եմ, որ դիմացինը չափազանց համառ ու լպրծուն է, ես էլ՝ նյարդային, որ ինչ-որ բան համոզելը հնարավոր/իմաստավորված լինի:

Լպրծունության մասին: Լպրծուն բանավիճողներ ես անվանում եմ նրանց, ովքեր փաստարկի վրա դրույթ են կառուցում, փաստարկը ժխտում ես՝ ուրիշ փաստարկ են բերում, դա էլ ես ժխտում՝ ուրիշ փաստարկ, ու էդպես մինչև հասնեն կանխատեսելի «էդ ամեն ինչը սուբյեկտիվ է» (relativist fallacy) պղտոր ջրերին: Այսօր, օրինակ, մի լպրծուն բանավիճող փորձում էր պնդել, որ ակադեմիկ քննադատությունն ավելի վատ բան է, քան ցենզուրան, դիտարկելով երևույթի մոտիվացիան, ոչ թե արդյունքը: Երբ մենք ինչ-որ երևույթի արդյունքն ենք քննարկում, այդ ad hominem-ով ոչ մեկին չես զարմացնի:

Ու սա էլ իմ բնավորության վատ կողմերից մեկն է: Ես նոր երկու տերմին նշեցի լրիվ գիտակցելով, որ ընթերցողների բավականին փոքր տոկոսն է իրենց հասկանում: Բացատրելու հավես չկար ու այս գրառման նպատակը չէր, իսկ գուգլել :)) եթե մարդիկ գուգլեին իրենց չիմացած բոլոր բաների մասին, ինտերնետը շատ ավելի խելոք տեղ կլիներ:

Բայց ես օգտագործեցի տերմինները, որովհետև դրանք առավել ճիշտ էին իրավիճակը նկարագրում, առանց սպասելու, որ ինչ-որ մեկը կհասկանա գրածս:

Արդյունքում՝ գիշերվա ժամը չորսին ես մենակ նստած եմ, նյարդայնությունից ոչ աշխատել է լինում, ոչ ինչ-որ ուրիշ բան, ու գրում եմ բլոգային գրառում, որն ավելի շատ ինձ պիտի օգնի մտքերս հավաքել, քան ձեզ ինչ-որ բան պատմի:

Ողջ եղեք:

Զինվորների մասին

Տեսնում ես Վայոց Ձորի մարզի Կարմրաշեն գյուղի զինվոր Արմենակին, վիրավորված, չի քայլում, բայց քարի պես պինդ: Սպաներին ու զինվորներին, որ ասել են՝ տղերք, դուք նահանջեք, մենց իրենց կպահենք: Էն եզդի երեխա Քյարամին, որ սպային ասել է՝ կամանդիր, քեզ մենակ չեմ թողնի: Զոհվածներին ու նրանց, ովքեր բախտավոր են եղել կենդանի մնալ: Անհամեմատ գերակշռող թշնամու դեմ կանգնած ու գիծը պահած տղերքին: Գյումրու դոմիկների մեջ 28 տարի մնացած, թալանված, ծեծված, խաբված ժողովրդի երեխեքին: Երբ իրենց զենքն ու հացը լափել էին, ու իրենց թողել գծի վրա, որովհետև զենքը փող արժի, իսկ զինվորը ձրի է:

Ի՞նչ սրտով են իրենք կռվել ու պահել գիծը, որտեղի՞ց իրենց մեջ էդքան քաջություն: Փոքր Մհե՞րն էր Ագռավաքարից դուրս եկել ու իրենց կողքը կանգնել: Որտեղի՞ց մեր մեջ այդքան արժանավոր զավակներ, ի՞նչ ենք արել, որ արժանանանք իրենց նման եղբայրներ ունենալու պատվին:

Կաթողիկոսի աղոթքներն ու պաշտոնյաների ցավակցության, քաջալերող խոսքերը գրողի ծոցը գնան՝ լափողների, զինվորին մահվան ուղարկողների: Բայց դրանք այնպիսի մանրուքներ են, որ տղերքի հիշատակը չեն կարող պղծել:

Նույնիսկ ՊՆ խոսնակ Արծրուն Հովհաննիսյանն ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԷՐ քառօրյա պատերազմի ընթացքում: Երբ մնացածը մուկ էին տշում ու ավելի ամաչացնում մեզ, Արծրուն Հովհաննիսյանն ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԷՐ: Ինչքան էլ այսօր Հրապարակ.am-ն ու ուրիշները հաչան իր վրա, այդ չորս օրն իր տված տեղեկատվությունը ձայն էր մի տեղից, որտեղ մեզ համար անորոշություն ու վախ էր: Արցախի ոստիկանությունը շտապ օգնության դեր էր վերցրել իր վրա ու էլի ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԷՐ: Ժողովուրդը Մաշտոցի պուրակում հավաքված օգնության ձեռք էր փորձում մեկնել սահմանին ու էլի ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԷՐ: Առանց հրամանների, կոչերի ու լոզունգների, առանց ղեկավարների, թագավորների ու նախագահների: Երևի հասկացել են, որ մեր հույսը մենք ենք:

Ու էական չի, թե ովքեր կգնան ու սահմանի վրա սելֆիդայի կխաղան, ովքեր իրար մեդալներ կշնորհեն, ովքեր կստորանան թշնամուն հարձակվողական զենք վաճառողի առաջ, ովքեր լափողների շուրջ միավորվելու կոչեր կանեն:

Դուք մեր տանձին չեք: Դուք մեզ պետք չեք: Եթե միավորվենք, մենք կմիավորվենք սահմանին կանգնած հայ զինվորի շուրջ: Դուք մեզ թալանել եք, մենք մեր հացից կկտրենք զինվորի համար: Ու եթե դուք զինվորի արյունով գնածը ռուսի դրամով վաճառեք, երևի ստիպված լինենք ձեզ օձիքից բռնած քարշ տալ դեպի լույսը:

Մենք չենք կոտրվի, մենք չենք հանձնվի, մենք չենք նահանջի, որովհետև տղերքն ավտոմատի դեմ չեն կոտրվել, չեն հանձնվել, չեն նահանջել:

Ձեր տիրու մերը էն բանից: Ալիևի տիրու մերը էն բանից: «Քոսոտ Ադրբեջանի դեմ էդքան զոհ եք տվել, ինչի եք դուք ընդունակ» ասող հայ ռուսուլմանների տիրու մերը էն բանից: Զինվորի արյան գինը չգնահատողի տիրու մերը էն բանից:

Կ’ասեն` տարին էրկու անգամ

Էդ քար իրարուց կը բացվի.

Մեկ անգամ Վարդևորին,

Մեկ անգամ՝ Համբարձման։

Որ քար կը բացվի, Մհեր՝

Քառսուն ավուր ճամփա մեկ ժամվա կ’էրթա.

Քառսուն օր վեր քարերին կ’էրթա,

Ինչ հողի վերան ընկնի՝ ձին կը խանդկի,

Չը կարնա քելի, ետ կը դառնա։

Կ’ասեն՝ մեկ Համբարձման գիշեր

Հովիվ կ’էրթա էդ քարի առաջ,

Մհերի քար իրարուց կը բացվի,

Հովիվ ներս կը մտնի, կը տեսնի՝

Հսկա մարդ մի էդտեղ նստած.

Հովիվ կը հարցու.

— Մհե՛ր, դու ե՞րբ տ’էլնիս էդտեղեն։

Մհեր կը դառնա՝ կ’ասի.

— Ես որ էլնեմ էստեղեն,

Հողն ինձ չի պահի։

Քանի աշխարք չար է,

Հողն էլ ղալբցեր է,

Մեջ աշխրքին ես չեմ մնա։

— Որ աշխարք ավերվի, մեկ էլ շինվի,

Եբոր ցորեն էղավ քանց մասուր մի,

Ու գարին էղավ քանց ընկուզ մի,

Էն ժամանակ հրամանք կա, որ էլնենք էդտեղեն։

Հովիվ որ դուրս կ’էլնի,

Քար կը գա, կը հասնի իրարու։

Ուրբաթե ուրբաթ,— կ’ասեն,—

Ջուր կը գա, կաթի էդ քարեն։

Կ’ասեն՝ Մհերի ձիու ջուրն է։

Ու ամեն ճամփորդ՝ ուրբաթ օրեր

Կը լսի Քուռկիկ Ջալալու խրխնջոցն էդ քարեն։

Կներեք, կուտակվել էր:

Սոցիալական արդարության ինֆանտիլ մարտիկներ. «Մեր սպանված մարմինները հարստացնում են նրանց գրպանները»

Epress-ի հերթական նմանօրինակ պարունակության հոդվածը կարդալուց հետո արդեն ստիպված էի անդրադառնալ, նամանավանդ երբ ծանոթներիցս մի քանիսը «օ ինչքան իմաստուն է» կոչերով տարածեցին այն:

Հոդվածը կոչվում էր «Անանուն ֆեմինիստներ. մեր սպանված մարմինները հարստացնում են նրանց գրպանները»:

Առաջին երկու պարագրաֆներն ուղղված էին ընթերցողի խղճին՝ ներկայացնում էին ապրիլի 2-ի հայ-ադրբեջանական բախումներն ու դրանց ողբերգական հետևանքները: Երրորդ պարագրաֆից սկսում էր պիզդեցը:

Պատերազմը առնականության արտահայտման և հայրիշխանության վերարտադրման միջոց է: Պատերազմը բռնության կիրառման հանդեպ մենաշնորհ ունեցող տղամարդակենտրոն պետականության դրսևորումն է:  Այն սնուցվում է կապիտալիստական հարաբերությունների միջոցով և իրագործվում մարդկանց կյանքերի հաշվին:

Նախ՝ պատերազմը ներկայացվում է որպես տղամարդու էության (առնականության) արտահայտման միջոց, ու հեղինակն անթաքույց նշում է, որ ինքը դեմ է տղամարդու էությանը: Եթե ֆեմինիստները սովորաբար «մենք կանանց իրավունքներին կողմ ենք, ոչ թե տղամարդկանց դեմ» հռետորաբանությամբ է հանդես գալիս, սա լիարժեք հակատղամարդկային hate speech է: Վերջին նախադասությունն արժանի է Գալուստ Սահակյանի մրցանակի:

Եթե փորձեմ այս երեք նախադասության տրամաբանական սխալները հերթով նշել, բլոգային գրառման ֆորմատը չի բավարարի: Ֆիքսեմ միայն, որ պատերազմում են ինչպես կապիտալիստական, այնպես էլ սոցիալիստական երկրները: Սոցիալիստական երկրների օրինակներ՝ ՍՍՀՄ, Կուբա, Հյուսիսային Կորեա, Չինաստան: Կապիտալիզմի ու պատերազմի կապը միանգամից ժխտվում է:

Մենք կարծում ենք, որ պատերազմը հնարավոր է կանխել ռադիկալ հակամիլիտարիստական ֆեմինիստական գաղափարախոսության ու քննադատական մտքի զարգացման շնորհիվ:

Ես կարծում եմ, որ ռադիկալ հակամիլիտարիստական ֆեմինիստական գաղափարախոսությունն ու քննադատական միտքն ի վիճակի չեն քեզ վրա թռչող հրթիռներն ու փամփուշտները կանգնեցնել օդում: Եթե հոդվածի հեղինակը պատրաստ է հակառակն ապացուցել, ես պատրաստ եմ իրեն լսել: Եթե հեղինակն ի նկատի ունի ռադիկալ հակամիլիտարիստական ֆեմինիստական գաղափարախոսության դիկտատուրա ամբողջ աշխարհով մեկ... հետևություններ ինքներդ արեք:

Ցանկացած ուտոպիստի ես մեկ հարց եմ տալիս. իսկ ձեր ուտոպիան ինչպե՞ս է վարվում անհամաձայնների հետ: Նամանավանդ այն անհամաձայնների, ովքեր ավելի էֆեկտիվ են, քան ձեր ուտոպիայի ներկայացուցիչները: Զինաթափված մարդկության պայմաններում զինված մարդն ավելի էֆեկտիվ է: Բռնությունը բացառող հասարակության մեջ բռնություն կիրառողն ավելի էֆեկտիվ է: Ինչպե՞ս եք ապահովելու ձեր ուտոպիայի կենսունակությունն ու վերարտադրությունը:

Ու, երբ պատկերացնում եք ռեպրեսիաներն, օրենքների խստացումները, ցենզուրան, որոնք պահանջվելու են այդ ուտոպիայի պահպանման համար, հասկանում եք, որ գործ ունեք գաղափարախոսական բռնակալության հետ: Ինչպիսին, օրինակ, արմատական իսլամն է: Իսլամի նպատակն էլ է բոլոր մարդկանց ջիհադի (դասական ու բազմաստիճան ջիհադի) միջոցով միավորել Ալլահի ժողովրդի տեսքով ու դադարեցնել պատերազմներն, Ալլահի արդարությունը հաստատել երկրի վրա:

Պատերազմը շահութաբեր է էլիտաների և կորպորացիաների համար

Նավթային ոլորտն Ուկրաինա-Ռուսաստան հակամարտությունների հետևանքով միայն 2015 թվականին կորցրել է 250,000+ աշխատատեղ: Կասկածում եմ, որ ՏՏ ոլորտն է շահել: Լիքը կորպորացիաներ կորցնում են պատերազմից: Լիքը ոչ կորպորացիաներ (ՌԴ-ն պետական մակարդակի վրա է զենք արտադրում ու վաճառում, ոչ թե կորպորատիվ) շահում են զենքի վաճառքից: Նորից տեսնում ենք սոցիալիստական Լենինի  ժամանակներից թխած հռետորաբանություն, որի տակ բացարձակապես ոչ մի օրինաչափություն չկա:

Տեքստի հեղինակները գալիս են հետևության, որին երևի մեկ էլ Օտյանի պարոն Բ. Փանջունին գար: Որոշ դրույթներ ճիշտ էին (այո, Հայաստանի ու Ադրբեջանի քրեաօլիգարխիկ համակարգերը սառեցրած կոնֆլիկտն օգտագործում են ժողովրդին հուզումներից հետ պահելու համար), որոշ դրույթներ՝ կիսաճշմարտություններ, որոշները՝ լրիվ իրականությունից հեռացած ապուշություններ: Իսկ վերջնական եզրակացությունը հենց իմ ասած փանջունիությունն էր:

Փորձեք հասկանալ, որ ձեր բոլոր ռադիկալ հակամիլիտարիստական պիզդաբոլությունները, երբ ձեզ վրա կրակում են, նույն էֆեկտիվությունն ունեն, ինչ ռադիկալ հակամիլիտարիստական աղոթքներն առ Քրիստոս: Այլ կերպ ասած, էֆեկտիվություն չունեն:

Արդյո՞ք ես ցանկանում եմ պատերազմ: Եթե հնարավորություն կա խուսափելու, ապա ոչ, չեմ ցանկանում: Պատերազմը սարսափելի բան է, ու պատերազմի զգտող մարդիկ իրոք արյունարբու են: Բայց ես նախընտրում եմ պատերազմ, եթե այլընտրանքն իմ, իմ մերձավորների, իմ տեսակի ոչնչացումն է:

Նույնիսկ չդիտարկելով ռադիկալ ֆեմինիզմի մնացած չարիքները, միայն դիկտատուրայի հակումն ու ոչ էֆեկտիվությունը՝ պատերազմ կանխելու հարցում, բավական են այս հոդվածը ոչ ադեկվատ որակելու համար: Բայց Epress-ը շարունակում է դրանք հրատարակել ֆանատիկի ջանասիրությամբ: Ու մարդիկ շարունակում են լայքել ու տարածել:

Փորձեք հասկանալ, որ իրականությունը վանիլային շաքարաքլոր չի, այն հաճախ շատ տգեղ դեմք ունի: Նույնիսկ եթե դուք ձեզ Գանդի անվանեք ու կլիզմաների, անչափահաս աղջիկների հետ մերկ քնելու ու իրենց էլ կլիզմաներ անելու, սեքսը ժխտելու ու Կամայի տաճարները թրիքի մեջ թաղելու միջոցով սկսեք ճնշել ձեր ագրեսիայի հակումները, կգա մեկն, ով ձեզանից ագրեսիվ է, կվերցնի, ինչ իրեն պետք է, ու կգնա: Նման պրիմիտիվ, գաղափարականորեն դատարկ հռետորաբանությունն ի վիճակի չի որևէ բան ստեղծել: Իհարկե, միշտ կլինեն դժգոհ մարդիկ, ու սա էլ, լինելով դժգոհներին ուղղված գաղափարախոսություն, միշտ իր հետևորդները կունենա:

Բայց փորձեք պատկերացնել, թե ինչ կլինի դժգոհների հետ, երբ իրենց տան, ինչ իրենք պահանջում են:

Սոցիալիզմի ու կապիտալիզմի մասին

Քանի որ վերջերս տարբեր տարիքի հիպստերների մոտ մոդա է Մարքսի «Կապիտալի» մեկնաբանություններ ցիտելը, փորձեմ բացատրել, թե ինչով են տարբերվում սոցիալիստական ու կապիտալիստական մտածողական մոդելներն իրարից ու ինչու կապիտալիզմն այն չարիքը չի, որն իրեն փորձում են ներկայացնել:

Վերլուծությանս մեջ ես կառաջնորդվել առավել լիբերալ սոցիալիստական մոդելով, ոչ թե ՍՍՀՄ «պրոլետարիատի դիկտատուրայով», ի վերջո, մեր նպատակը հասկանալն է, ոչ թե օպոնենտին դեմոնիզացնելն, ինչպես հաճախ վարվում են մեր հիպստերները:

Սկսենք օրինակից. կրթական համակարգը: Պետական կրթական համակարգը, ինչպես ցանկացած այլ պետական ինֆրաստրուկտուրա, դե յուրե պատկանում է ժողովրդին: Վճարելով ուսման վարձ, հարկեր, մենք ֆինանսավորում ենք կրթական համակարգն ու փոխարենը ստանում կրթություն: Որոշ մարդիկ պահանջում են, որ կրթական համակարգը դառնա անվճար: Հասկանանք, որ դա նշանակում է ընդհանուր հարկերի բարձրացում. կրթության վարձերից ստացված ֆինանսավորումը հավասարաչափ բաշխվում է բոլոր հարկատուների վրա, անկախ նրանից, իրենց այդ կրթությունը պետք է, թե ոչ: Բացի դրանից, ունենալով մոնոլիթ կրթական համակարգ, մենք ստիպված ենք ամեն տեղ կիրառել նույն կրթական մոդելն՝ իր բոլոր դրական ու բացասական կողմերով: Եթե մենք դժգոհ ենք կրթական համակարգից, մենք բողոքում ենք համապատասխան պետական մարմիններին ու պահանջում կրթական ռեֆորմներ: Հաշվի առնելով, որ կրթական համակարգից օգտվողների ու դժգոհների մեծ մասը կրթական ոլորտի մասնագետներ չեն, կրթական համակարգը ստիպված է պոպուլիզմը նախընտրել էֆեկտիվությանը:

Պետական կրթական համակարգին մենք դեռ կվերադառնանք, բայց փորձենք ներկայացնել մասնավոր կրթական մոդելը: Այս մտածողական մոդելը դիտարկում է կրթությունը ոչ թե որպես իրավունք, այլ որպես ծառայություն: Մասնավոր կրթական հաստատությունում դուք վճարում եք ծառայության դիմաց: Կրթական ոլորտը վերածվում է կրթական ծառայությունների շուկայի. դուք, որպես այդ շուկայի սպառող, ազատ եք ընտրել այն կրթական հաստատությունը, որը ձեզ բավարար գին-որակ հարաբերակցություն կտա: Պոպուլիզմն այս դեպքում չի գործում, որովհետև, կրթություն ստանալուց հետո, դուք հայտնվում եք աշխատաշուկայում ու արդեն ձեր սեփական ծառայություններն եք առաջարկում գործատուներին՝ վարձատրության փոխարեն: Իսկ գործատուն թքած ունի, թե ձեր կրթական հաստատության կրթական մոդելն ինչքան պոպուլյար էր: Իրենք ուզում են լավ մասնագետ: Կրթական հաստատությունները, մրցակցելով իրար հետ, չեն կարող բարձրացնել գինը/իջեցնել որակը. դուք միշտ ունեք այլընտրանք: Բացի, իհարկե, մոնոպոլիայի դեպքերից, երբ ամբողջ կրթական համակարգը հայտնվում է մեկ անձի կամ կազմակերպության դեպքում:

Այս մոդելի օպոնենտները բողոքում են, որ վճարունակությունը դառնում է կրթություն ստանալու հնարավորության ու կրթության որակի որոշիչ հատկանիշ: Նախ՝ ֆիքսեմ, որ իրոք հավասար հնարավորություններ հնարավոր են միայն անվճար կրթական համակարգի դեպքում: Նույնիսկ պետական վճարովի կրթական համակարգի դեպքում, երբ կան կան սահմանափակ քանակության անվճար տեղեր, վճարունակ ուսանողն ունի առավելություն անվճարունակի նկատմամբ՝ նույն գնահատականների դեպքում:

Սոցիալիստները կասեն՝ եկեք հարկենք հարուստներին, ինչու՞ բաշխել կրթական վարձը բոլոր հարկատուների միջև: Նախ՝ դա կբերի նրան, որ կրթական համակարգը կֆինանսավորվի հենց այսպես կոչված «հարուստների» կողմից: Մյուս կողմից, սա կապիտալի շրջանառության սկզբունքի սխալ հասկանալու հետևանք է:

Առողջ կապիտալիստական համակարգերում, ոչ թե օլիգարխիայում, ինչպիսին է Հայաստանը, բարձի տակ դրված կապիտալը մեռած կապիտալ է: Այն անընդհատ պետք է դրվի շրջանառության մեջ: Այլ կերպ ասած, այսպես կոչված «հարուստները» ոչ թե ունեն մեծ քանակության փող, այլ կառավարում են մեծ քանակության փողի շրջանառությունը: Իրենք ներդրումներ են կատարում, աշխատավարձեր են վճարում, նոր գործատեղեր են բացում: Ոչ թե մեր չտեսների նման «հարստանամ՝ ոսկուց ունիտազ կառնեմ» մոտեցումը կիրառում (կապիտալիստական համակարգում «ոսկուց ունիտազը» նույնպես մեռած կապիտալի օրինակ է): Հարկելով իրենց, մենք մասնավոր ոլորտից վերցնում ենք իրենց շրջանառության մեջ դրած գումարն ու ներդնում կրթական ոլորտի մեջ: Արդյունքում նվազում են աշխատավարձերը, քչանում/չեն ավելանում աշխատավայրերը, ներդրումները: Ի վերջո, մենք ունենք համակարգ, որի մեջ մեր կապիտալը շրջանառում է: ՀՆԱ-ն ցույց է տալիս շրջանառող կապիտալի աճը:

Մյուս կողմից, պետական կրթական համակարգը պլանային տնտեսության մոդելով է աշխատում: Այն սահմանում է ամեն մասնագիտության անհրաժեշտությունն ու կրթական տեղերը, անվճար (պետության կողմից ֆինանսավորվող) տեղերը և այլն: Մասնավոր կրթական համակարգի դեպքում պահանջարկն է ծնում առաջարկ: Երբ պահանջված են, ասենք, ծրագրավորողներ, ծրագրավորողի աշխատավարձն աշխատաշուկայում աճում է, ինչպես աճում է ծրագրավորողի կրթական տեղի պահանջարկը: Համակարգն ինքնակարգավորվում է, ոչ թե պահանջում է արտաքին գնահատականներ ու կարգավորումներ: Իսկ խիստ տաղանդավոր աղքատ երեխաների խնդիրը կարելի է կարգավորել կրթական գրանտների, կրթական հաստատության սեփական կադրեր պատրաստելու պահանջի, կրթական հաստատության ռեպուտացիայի ավելացման պահանջի, իսկ կոմերցիոն գիտահետազոտական աշխատանքով զբաղվելու դեպքում՝ լավ ուսանողից ֆինանսական եկամուտ ստանալու հեռանկարի (երբ կոնկրետ ուսանողի կրթություն ստանալը դիտարկվում է որպես ֆինանսական ներդրում), կրթական վարկերի միջոցով: Այս համակարգը կատարյալ չի, ինչպես ցանկացած ուրիշ համակարգ: Բայց այն աշխատում է ու մեզ տվել է երևի աշխարհի լավագույն կրթական հաստատությունները. Մասաչուսեցի Տեխննոլոգիայի Համալսարան, Հարվարդ, Օքսֆորդ, Քեմբրիջ, և այլն:

Չդեմոնիզացնելով կողմերից ոչ մեկը, մենք կրթական համակարգի օրինակի վրա ուսումնասիրեցինք պլանային ու շուկայական տնտեսական մոդելների, պետականացման ու մասնավորեցման տարբերություններն, առավելություններն ու թերությունները: Հետագա գրառումներում ես հուսով եմ ընդլայնել այս թեման ու ավելի մանրամասն ներկայացնել, ինչպես նաև կխնդրեմ տնտեսագիտության մասնագետների մասնագիտական կարծիքներ տալ հարցի շուրջ: