Հակավակցինացիոն շարժման մասին, մաս 3. «Ես անտի-վաքսեր էի»

Մաս 1 | Մաս 2 | Մաս 3

Հակավակցինացիոն շարժումը շատ դեմքեր ունի՝ «es chem patvastelu im erexayin u es el patvastvac chem, im mayr@ bjishk e inqn el e dem» ասող մայրերից մինչև իսլամիստն զինյալներ: Օրինակ՝ Պակիստանը: Այնտեղ իսլամիստները համարում են, որ վակցինացիան արևմտյան դավադրություն է, որն ուղղված է երեխաներին անպտուղ դարձնելուն: Այն դեպքում, երբ Պակիստանը միակ երկու երկրներից է, որտեղ դեռ կա պոլիոմիելիտի օջախ: 2014 թվականին այնտեղ գրանցվել է պոլիոյի 300-ից ավել դեպք: Պոլիոյի վակցինացիա իրականացնող բժիկներին ստիպված են ոստիկաններ պաշտպանել, բայց երբեմն դա էլ քիչ է լինում: 2012 թ. դեկտեմբերին իսլամիստները սպանել են հինգ պոլիոյի վակցինացիա իրականացնող մասնագետների: 2014-ի նոյեմբերին՝ ևս չորսին: 2015-ի հունվարին իսլամիստ ահաբեկիչն ինքն իրեն պայթեցրել է վակցինացիոն կենտրոնի մոտ՝ սպանելով 15 մարդ: 2015-ի փետրվարին հայտնաբերվեցին իսլամիստների առևանգած չորս պոլիոյի վակցինացիա իրականացնող մասնագետի դիակները: 2016-ի ապրիլին ութ իսլամիստ զինյալ մոտոցիկլետների վրա կրակեցին վակցինացիա իրականացնող մասնագետների ու իրենց պաշտպանող ոստիկանների ուղղությամբ: Սպանվեցին յոթ մարդ:

Փորձենք հասկանալ վակցինացիոն շարժման մեջ մտած, ու շարժումից դուրս եկած մարդկանց՝ դա մեզ կօգնի ավելի լավ հասկանալ բուն շարժումը:

("What's behind the anti-vax movement?", BBC 2015) Ջունիպեր Ռուսսոն միայնակ մայր է ԱՄՆ Տեննեսի նահանգի Չատանուգա քաղաքում: Նա հակավակցինացիոն շարժման անդամ էր:
«Էնդրյու Վեյկֆիլդի ուսումնասիրությունն այն բաներից էր, որ ինձ իրոք վախեցնում էին: Հակավակցինացիոն շարժման մեջ մտնող մարդիկ մեծ մասամբ կարծում են, որ նրան լռեցրել են, ու որ նա իրականում շատ կարևոր բանի մասին խոսող հերոս էր»:
Լրագրող Բրայան Դիրի նման, Ջունիպերն էլ է բացասական արձագանքի ու անգամ սպառնալիքների արժանացել հակավակցինացիոն շարժման կողմնակիցների կողմից՝ իր տեսակետը փոխելու համար: Բայց կար ժամանակ, երբ իր մտքում կասկածներ չկային. նա համարում էր, որ վակցինաները դավադրություն են:
«Ես ընդամենը 20 տարեկան էի, երբ հղիացա, ու շատ երիտասարդ ու նաիվ էի, ու տարված էին այն աշխարհայացքով, թե բնությունը պարզապես հիասքանչ բան է, ու որ մեր մեծ, վախենալի, ինդուստրիալացված աշխարհի հետ կապված ամեն ինչ վատ է»:
«Կարծում էի՝ կառավարությանը պետք չի վստահել, ու հավատում էի այն գաղափարին, որ մեծ դեղագործական կազմակերպություն կա, որը պատրաստ է իմ երեխային վնասելու գնով փող աշխատել»:
«Միակ բանը, որ իմ մտքով անցնում էր, այն էր, որ ես ամեն ինչ անում էի իմ երեխային ժամանակակից բժշկության հրեշից պաշտպանելու համար: Ես չէի մտածում, որ մեկ ուրիշին վտանգում եմ, բայց հիմա ես դա գիտեմ»:
Ջունիպերի տեսանկյունը փոխվեց, երբ իր երեխային, ով երբեք վակցինացիա չի ստացել, աուտիզմ ախտորոշեցին:
«Ես դեմ առ դեմ դուրս եկա այն մտքին, որ ես սխալվել եմ՝ կարծելով, որ ամեն ինչ ճիշտ եմ արել, ու որ ոչ մի վատ բան չէր կարող պատահել իմ երեխաներին»:
«Ես հաճախ էի տեսնում թեման նորություններով, ու հիմա հասկանում եմ, թե պրեսսան ինչքան անպատասխանատու էր: Նրանք մի կողմից ներկայացնում էին Համաշխարհային Առողջապահական Կազմակերպության հետ աշխատող բժիշկ, ու նրա հետ բանավեճի էին դնում մի մայրիկի, ով պնդում էր, թե իր երեխան պատվաստումներից աուտիզմ է ստացել»:
«Ինձ համար շատ հեշտ էր ընդունել այն մարդու կողմն, ում հետ ավելի շատ ընդհանուր բան ունեի, ի հակադրություն բժշկի, ում, իմ այդ ժամանակվա կարծիքով, կաշառել էր պետությունը»:

Անտրոպոլոգ Հայդի Լարսոնը պնդում է, որ հակավակցինացիոն շարժման անդամների խնդիրն այն է, որ իրենք կարծում են՝ իրենց չեն լսում: Այդ տեսանկյունից նա համարում է, որ պարզապես ինֆորմացիա տրամադրելն իրենց (ու իմ այս հոդվածաշարն, այդ կոնտեքստում) արդյունավետ չի, ու որ առողջապահության ոլորտի աշխատողները պետք է սկսեն լսել մարդկանց, ում սպասարկում են:

Մեգան Սենդլինը 20-ամյա երկու երեխայով մայր է: Նա որոշել էր ծննդաբերել տանն ու առավել լիարժեք ծնող լինել իր երեխաների համար: Ու, բնականաբար, նա սկսեց շփվել մարդկանց հետ, որոնք նույնպես փորձում էին նույն մոտեցումը ցուցաբերել ծնողության նկատմամբ: Մեգանը նկատեց, որ իր ծանոթներից շատերը դեմ են վակցինացիային, ու հարցրեց դրանից իր ընկերներից մեկին: Ընկերն առաջարկեց կարդալ, թե ինչ բաղադրամասեր կան վակցինաների մեջ, կարդալ փաթեթների ներդիրներն ու հնարավոր կողմնակի էֆեկտների մասին: Մեգանը կարդաց... ու սարսափեց: Չնայած կարդացածի մեծ մասը չհասկանալուն: Հետո նայեց, թե ինչքանով են տարածված հիվանդությունները, որոնց դեմ պատվաստում են երեխաներին: ԱՄՆ-ում տարիներով դիֆտերիայով վարակվելու դեպք չէր եղել:

Մեգանի պատմությունը երկրորդ աղբյուրից հակավակցինացիոն գաղափարներ ձեռք բերելու դեպք է, երբ արդեն հակավակցինացիոն շարժման մաս կազմող մարդիկ խաղում են անփորձ ծնողների վախերի վրա ու նրանց մղում դեպի իրենց շարժումը:

Մեգանի ընկերներն իրեն համոզում էին չվստահել պաշտոնական կայքերին ու ինֆորմացիան փնտրել Google-ով որոնելու միջոցով ու ֆեյսբուքյան էջերից, ասում էին իրեն, թե ինչպես է իր մայրական կաթը երեխային պաշտպանում բոլոր հիվանդություններից, ամեն կերպ հոգեբանական աջակցություն ցույց տալիս ու ներկայացնում իր երեխային որպես իդեալական առողջ չվակցինացված երեխայի օրինակ: Դա հաճելի զգացողություն էր՝ երբ դու մի մեծ, բարեկամաբար տրամադրված հանրության մասն ես:

Ինչևէ, որոշ ժամանակ շարժման մեջ անց կացնելուց հետո Մեգանը, ով սկեպտիկ մարդ էր, նկատեց, որ շարժման մյուս անդամները հավատում են նաև այլ դավադրությունների տեսությունների, որոնք տրամաբանությունից ավելի հեռու են, քան հակավակցինացիոն գաղափարները: Օրինակ՝ «քիմիական հետքերի» դավադրությունների տեսությունն, ըստ որի ինքնաթիռների երկնքում թողած հետքերը ոչ թե դիզելային վառելիքի այրման հետևանքով արտանետված նյութերի շուրջ գոլորշու խտացման հետևանք են, այլ հատուկ քիմիական նյութեր, որոնք իշխանություններն օգտագործում են մեզ կառավարելու համար:

Կասկածները բերեցին ուսումնասիրությունների, իսկ պաշտոնական ուսումնասիրությունների արդյունքը վակցինացիոն նյութերի բաղադրիչներից ավելի վախենալի էր: Ոչ, հիգիենան չէր պատասխանատու հիվանդությունների նվազման համար՝ դա վակցինացիայի շնորհիվ էր: Ոչ, վակցինացիոն նյութերը չէին գերբեռնում իմունային համակարգը՝ ժամանակի հետ կատարելագործվելով, իրենք ավելի քիչ անտիգեներով պաշտպանում էին ավելի շատ հիվանդություններից: Ոչ, աուտիզմը կապ չուներ պատվաստումների հետ:

Երբ Մեգանի փոքր աղջիկը տաս ամսեկան էր, նա որոշեց վերսկսել պատվաստումները: Երբ դրա մասին հայտնեց Ֆեյսբուքում, կորցրեց միանգամից 50 ընկեր: Մարդիկ, ովքեր ողջունում էին նրա երեխա տանն ունենալու միտքը, ասում էին, որ ինքը հիանալի մայր է ու ոգեշնչող մարդ, պարզապես ջնջեցին իրեն: Մեգանին հեռացրեցի խմբերից, արգելափակեցին մարդիկ, որոնց ինքն ընդհանրապես չէր ճանաչում:

Ինչևէ, Մեգանի երեխաներն այժմ վակցինացված առողջ երեխաների փայլուն օրինակներ են, իսկ դա երևի ամենակարևորն է: Ամբողջ պատմությունն անգլերեն կարող եք կարդալ այստեղ:

Նաոմի Մյուրրեյը հակավակցինացիոն շարժման անդամ դարձավ Ջեննի ՄակԿարթիի գիրքը կարդալուց հետո (ևս մեկ արգումենտ ի օգուտ նրա, որ ֆոտոմոդելը չի կարող ձեզ ավելի լավ առողջապահական խորհուրդներ տալ, քան բժիշկը): Ամուսինը կարողացավ նրան համոզել երեխային վակցինացիայի ենթարկել, ու դա, հավանաբար փրկեց երեխայի կյանքը:

Չորս ամսեկանում Նաոմիի աղջիկը վարակվեց կապույտ հազով, որի դեմ պատվաստված էր: Կապույտ հազը վարակիչ օդակաթիլային հիվանդություն է, որի ժամանակ մարդն այնքան է հազում, որ օդը լքում է նրա թոքերը: Փոքր երեխաների դեպքում դա առավել վտանգավոր է՝ 2000-2014 թթ. 241 երեք ամսեկանից փոքր երեխա է ԱՄՆ տարածքում մահացել այդ հիվանդությունից: Վակցինացիայի շնորհիվ, հիվանդության ընթացքը թեթև էր ու հիվանդությունը բարդացումների չբերեց (կարող է թոքաբորբ առաջանալ ու նույնիսկ ուղեղի վնասվածք թթվածնային քաղցից):

Այժմ Նաոմին վիրավորական է համարում, որ մարդիկ կարող են գիտակցաբար հրաժարվել վակցինացիայից: Հակավակցինացիոն շարժման անդամ ընկերների արձագանքը, բնականաբար, կանխատեսելի  ագրեսիվ է: Բայց երեխային շատ վտանգներ այլևս չեն սպառնում:

Ես բերեցի երեք լրիվ տարբեր ծնողների օրինակներ: Երեքն էլ իրենց կյանքի ինչ-որ շրջան եղել են հակավակցինացիոն շարժման մասնակիցներ, երեքն էլ գիտակցաբար լքել են շարժումը: Երեքն էլ բախվել են գրեթե կրոնական աղանդ ի ռեակցիա հիշեցնող արձագանքի՝ տարբեր չափերով: Իսկ ամենասկզբում ես ցույց տվեցի, թե ինչպիսի ծայրահեղական մարդիկ են մտնում հակավակցինացիոն շարժման մեջ:

Շարքի հաջորդ մասում ես կանդրադառնամ շատ ծանր թեմայի՝ դեպքերի, երբ երեխային պատվաստված լինելը կարող էր փրկել:

Հակավակցինացիոն շարժման մասին, մաս 2. Բարի նկատառումներով

Մաս 1 | Մաս 2 | Մաս 3

«Դժոխքի ճանապարհը սալահատակված է բարի նկատառումներով», ասում է հայտնի ասացվածքը: Վստահ եմ՝ այն ծնողները, որոնք չեն ցանկանում, որ իրենց երեխաները պատվաստումներ ստանան, կարծում են, որ առաջնորդվում են իրենց երեխաների շահերով: Ինչևէ, շարժման պնդումները, թե վակցինաներն առաջացնում են այլ կամ այն հիվանդությունը, դժվար թե բխեին հենց ծնողներից: Այնպես որ, փորձենք վերլուծել ու հասկանալ հակավակցինացիոն շարժման ծագումն ու բնույթը, պահանջներն ու նպատակները, պահպանելով լրագրողական անաչառությունն ուսումնասիրության սուբյեկտի նկատմամբ:

Ինչ վերաբերում է երեխաների շահերով առաջնորդվելուն, այստեղ վիճակագրությունը խոսում է իմ փոխարեն: Զարգացած երկրներում, հակավակցինացիոն շարժման տարածմանը զուգընթաց, աճում են կարմրուկով վարակման դեպքերը, որոնք մինչ այդ միայն նվազում էին: Իսկ կարմրուկի ու իր վտանգների մասին ես արդեն խոսել եմ շարքի առաջին մասում: Քիչ պատվաստումներ՝ շատ հիվանդներ: Ամեն ինչ հնարավորինս պարզ է: Ու խնդիրը միայն այն չի, որ պատվաստումներից խուսափող ծնողները վտանգում են իրենց երեխաների կյանքն ու առողջությունը: Նույնիսկ պատվաստումներ ստացած երեխաները 100% պաշտպանություն չունեն հիվանդությունից ու կարող են վարակվել չպատվաստվածներից, եթե վերջիններս վարակվեն: Այնպես որ, իրենց երեխաներին չպատվաստող ծնողները վտանգում են նաև շրջակայքի մնացած երեխաներին:

Ինչպես ցանկացած դեղամիջոց, պատվաստանյութերը փոքր քանակի մարդկանց մոտ կարող են բարդություններ ստեղծել, ու ես ինքս այդ մարդկանցից մեկն եմ. պատվաստանյութերի մի մասն ինձ մոտ սուր ալերգիկ ռեակցիա է առաջացնում՝ ընդհուպ մինչև անաֆիլակտիկ շոկ, ու կարող է մահվան պատճառ դառնալ: Դրա համար էլ ես միշտ պնդել եմ, որ պատվաստելու կամ չպատվաստելու որոշումը պետք է կայացվի բժշկի հետ խորհրդակցելուց հետո ու բժշկի հսկողության տակ: Պատվաստումն իրենից ներկայացնում է երեխային վարակել հիվանդության թուլացրած կամ մահացած հարուցիչներով: Բնականաբար, գրեթե ցանկացած երեխա մի երկու օր կարող է ջերմել ու վատ տրամադրություն ունենալ պատվաստումից հետո: Սա լրիվ բնական ռեակցիա է, ու իրենից վտանգ չի ներկայացնում: Պատվաստումներից բարդություններ առաջանում են ահավոր քիչ մարդկանց մոտ այն դեպքում, երբ դրանց կանխած հիվանդությունների ընթացքն ու հետևանքներն անհամեմատ ավելի վտանգավոր են:

Կա նաև հասարակ ծնողական բնազդի գործոնը՝ պատվաստման պրոցեսը գրեթե բոլոր երեխաների համար տհաճ է, որոշների համար՝ նույնիսկ ստորացուցիչ: Երեխան լացում է, դիմադրում, երկու օր ջերմում հանուն մի արդյունքի, որը դրսևորվում է միայն հիվանդությամբ չվարակվելու տեսքով (ծնողներն էլ հաճախ մտածում են՝ իսկ միգուցե չէր էլ վարակվելու): Ոչ մի նորմալ ծնողի դուր չի գալիս, երբ իր երեխային տհաճություն են պատճառում օտար մարդիկ: Իհարկե, նման ծնողներից շատերը չեն խորշում իրենց երեխաներին ծեծել ջղայնացած ժամանակ, բայց այս հոդվածում մենք ընտանեկան բռնությունը չենք քննարկում:

Սև ծաղկի վակցինան մշակվել է 1700-ական թվականներին, բայց միայն մասսայական մանկուց վակցինացիայի շնորհիվ է հաջողվել հիվանդությունը հաղթահարել: Նույնիսկ ունենալով գործող վակցինա, հիվանդությունը վակցինայի հայտնաբերումից 300 տարի անց՝ 20-րդ դարում 300-500 միլիոն մարդ է սպանել: Սա՝ որպեսզի հասկանաք, թե ինչու են երեխաներին վակցինացիա անում մասսայական ու մանկուց:

Բայց հակավակցինացիոն շարժման կողմնակիցներն առաջ կբերեն պնդում, որ վակցինացիան կարող է մանկական աուտիզմի պատճառ դառնալ:

Աուտիզմը սարսափելի դիագնոզ է, ու երբ երեխային նման դիագնոզ են դնում, ծնողները պատրաստ են ամեն ծեղից կախվել, որպեսզի մեղավոր գտնեն: Զայրույթը, վախը ելք են փնտրում: Բայց մենք փորձենք հասկանալ, թե որտեղից է գալիս աուտիզմի ու վակցինացիայի կապի մասին ինֆորմացիան: Չէ՞ որ չկա ոչ մի վիճակագրական կապ աուտիզմով տառապող ու վակցինացիա ստացող երեխաների քանակների միջև:

Աուտիզմն ու վակցինացիան առաջին անգամ իրար հետ կապել է The Lancet ընդհանուր բժշկական գրախոսվող շաբաթաթերթում 1998 թ. հրապարակված մի ուսումնասիրություն, որի գլխավոր հեղինակն էր բժիշկ-գաստրոէնտերոլոգ Էնդրյու Վեյկֆիլդը: Վեյկֆիլդի ուսումնասիրությունը պնդում էր, որ 12 երեխաներ Լոնդոնի հյուսիսի հիվանդանոցներից մեկում ստացել են ԿԿԽ (կարմրուկ-կարմրախտ-խոզուկ) վակցինացիա, ինչից 14 օր հետո հետո երեխաներից 8-ի մոտ արտահայտվել են աուտիզմի սիմպտոմներ ու որովայնի բորբոքային հիվանդություն: Հոդվածը միանգամից աղմուկ բարձրացրեց, հեռուստատեսությամբ սկսեցին հարցազրույցներ վերցնել Վեյկֆիլդից, առաջացավ պանիկա ու ծնողները սկսեցին մասսայական հրաժարվել ԿԿԽ վակցինացիայից: Նրանց կարելի էր հասկանալ. The Lancet-ը հարգված պարբերական է, իսկ ուսումնասիրության արդյունքը՝ բավականին վախենալի:

Ինչևէ, նրանից հետո, ինչ ուրիշ ուսումնասիրողներ չկարողացան ստուգել Վեյկֆիլդի պնդումները, ցնցող հայտնագործությունը վերածվեց կասկածելի հայտնագործության: Հետագա ստուգումը ցույց տվեց, որ Վեյկֆիլդն ուսումնասիրության ժամանակ խախտել մասնագիտական էթիկան ու կեղծել բազմաթիվ տվյալներ: The Lancet-ը 2010 թ. փետրվարի 2-ին ամբողջությամբ հերքեց Վեյկֆիլդի հոդվածն ու հրապարակեց իր 13 համահեղինակներից 10-ի եզրակացությունն, ըստ որի ԿԿԽ վակցինացիան ու աուտիզմը ոչ մի կերպ կապված չեն:

Հետաքրքիր կերպ է աշխատում հասարակական ուշադրությունը. եթե Վեյկֆիլդը հայտարարած լիներ, որ ինքը ՁԻԱՀ-ի դեղ է հորինել, հետո դուրս գար, որ իր ուսումնասիրությունը կեղծված է, մարդկանց մեծ մասը կկենտրոնանար սկանդալի վրա, ու մի փոքր հատված էլ դավադրությունների տեսություններ կմշակեր նրա մասին, թե ինչպես են դավադիր մասոնաիլյումինատներն աշխարհը կառավարելու համար ստեղծել ՁԻԱՀ-ն ու խանգարում են այն բուժելու բոլոր փորձերին: Բայց քանի որ Վեյկֆիլդի ուսումնասիրությունն ուղված էր բժշկական կոնկրետ պրակտիկայի հեղինակազրկմանը, Վեյկֆիլդի ուսումնասիրության հերքումն այնքան մեծ աղմուկ չբարձրացրեց, ինչքան բուն ուսումնասիրությունը:

Նման նյութերն ինտերնետ մտնելուց հետո սկսում են իրենց կյանքով ապրել: Տարբեր դեղին պրեսսայի ներկայացուցիչներ, տեսնելով, որ թեման «տրենդային» է, սկսում են իր վրա վարիացիաներ անել (հայկական «168 ժամ» ինտերնետային լրատվականը դրա լավ օրինակ է՝ նույնիսկ բազմիցս զգուշացվելուց հետո շարունակում է վիտամիններով քաղցկեղ բուժել): Հետո ուրիշ դեղին պրեսսա պատճենահանում է նյութն, ավելացնելով իր հյութեղ մանրանասները, որպեսզի իր նյութը մրցակիցներից ավելի ուշագրավ լինի: Մի մասը հնարավորինս սրտաճմլիկ վերնագրեր են ավելացնում («այն, ինչ կատարվեց հետո, շատ հուզիչ էր»), բացականչական նշաններ, դեպքերը տեղափոխում են իրենց երկիր: Միանում են «ալտերնատիվ բժշկության» կողմնակիցները, որոնց առիթ է պետք գիտական բժշկությունը հեղինակազրկելու համար (մի տիկին մի անգամ իմ ներկայությամբ ասաց, որ հին ժամանակներում բժշկությունն ավելի լավն էր, իսկ ինչ կատարվեց հետո՝ շատ հուզիչ էր. ես թվարկեցի բուբոնային ժանտախտի արդյունքում մահացածության վիճակագրությունը 14-րդ դարից մինչև 18-րդ դար): Ծնողները, որոնց երեխաների մոտ աուտիզմ է ախտորոշվել, նման նյութ կարդալիս երբեմն որոշում են, որ գտել են իրենց երեխայի հիվանդության պատճառը. աուտիզմի գործողության մեխանիզմը դեռ լրիվ բացատրված չի, և այդ անորոշությունը ծնողների համար հիվանդության չափ սարսափելի է: Ու սկսում են միանալ իրենց պատմություններով, թե ինչպես իրենց երեխան պատվաստումներից հետո սկսեց սիմպտոմներ դրսևորել:

Արդյո՞ք այս իրավիճակում մեղադրանքը պետք է գցել ծնողների վրա: Դեպքերի մեծ մասում՝ ոչ: Ծնողներն անհանգստանում են իրենց երեխայի համար ու ցանկանում են ընտրել լավագույն, ամենաանվտանգ տարբերակը: Իհարկե, կան ծնողներ, ում համար հակավակցինացիոն շարժումը գաղափարախոսություն է, ու իրենք գտնվում են գիտակից տգիտության վիճակում, նույնիսկ այստեղ՝ Հայաստանում: Ես ինքս տեսել եմ բազմիցս, ինչպես է ծնողներին տեղեկացնելու փորձը վերածվում կատաղի վեճի ու անձնական վիրավորանքների, ինչպես են մարդիկ իրենց տգիտությունը փորձում փաթաթել ուրիշներին: Նման ծնողները, կարծում եմ, վտանգ են ներկայացնում ինչպես իրենց երեխաների, այնպես էլ ուրիշ ծնողների համար: Չէ՞ որ ծնողը բժիշկ չի ու երեխան իր խոցելի տեղն է: Լսելով երեխային սպառնացող վտանգի մասին, ծնողը բնական ռեակցիա է տալիս՝ անհանգստանում է: Սկսում է կարդալ առավել տարածված նյութերը թեմայով, որոնք, ցավոք, դեղին պրեսսայինն են: «168 ժամ» ինտերնետային լրատվականի կտավատի ձեթով քաղցկեղ բուժելու մասին հոդվածը դիտվել է 83,000-ից ավել անգամ, ունի ավելի քան 16,000 լայք: Նման նյութերը լրատվականին դիտումներ, հետևաբար՝ նաև եկամուտ են բերում: Իմ հոդվածը լավագույն դեպքում կկարդա 300 մարդ, որոնցից երևի 200-ը կհամարեն, որ իրենք այս թեման բոլորից լավ են հասկանում, ու որ ես հիմար եմ: Ինչևէ, եթե նույնիսկ մի երեխայի այս նյութով հաջողվի պաշտպանել վակցինացիայից խուսափելու հետևանքներից, ես կհամարեմ, որ իմ աշխատանքն իզուր չէր:

Բրայան Դիրը՝ հետաքննող լրագրողը, որի աշխատանքն էական դեր ունեցավ Վեյկֆիլդի ուսումնասիրությունը հերքելու հարցում, չի ստանում երախտագիրության նամակներ ծնողներից, ում ինքը պաշտպանել է մասնագիտական կեղծիքից: Հակառակը, իր էլեկտրոնային փոստարկղը լի է հայհոյանքներով, դեղագործական ընկերությունների կողմից կաշառված լինելու մեղադրանքներով, սպառնալիքներով, մարդիկ հարցնում են՝ իր արածից հետո ինքն ինչպես է քնում գիշերները: Հիմար մարդիկ միշտ էլ իրենց կարծիքն ավելի բարձրաձայն են արտահայտել:

Նյութի հաջորդ մասում կքննարկենք այն մարդկանց փորձն, ովքեր եղել են հակավակցինացիոն շարժման անդամներ ու լքել են այն: Առողջ եղեք:

Հակավակցինացիոն շարժման մասին, մաս 1. Մի հիվանդության պատմություն

Մաս 1 | Մաս 2 | Մաս 3

Վակցինացիաների ու հակավակցինացիոն շարժման մասին խոսելուց առաջ պետք է հիշել մի կարևոր փաստ: 1916 թ. միայն ԱՄՆ-ում գրանցվել էր պոլիոմիելիտի 27,000 դեպք ու 6,000 մահ: Ինչպես 17-րդ դարի ժանտախտի համաճարակի ժամանակ, վարակվածների դռներին նշաններ էին փակցնում, որոնցով մարդիկ կարող էին իմանալ այդ տանը հիվանդ լինելու մասին, իսկ ընտանիքը կարանտինի էր ենթարկվում: Վարակվածների զգալի մասը Նյու Յորք քաղաքում էր: Մարդիկ քաղաքներից փախչում էին առավել առանձնացված լեռնային հանգստավայրեր, կինոթատրոնները փակ էին, հասարակական հավաքներ տեղի չէին ունենում: Շատ կարևոր է հասկանալ, թե ինչքան լուրջ էր իրավիճակն, ու ինչու ես այն համեմատեցի հենց բուբոնային ժանտախտի հետ: Զոհերի մեծ մասը երեխաներ էին, ինչի պատճառով պոլիոմիելիտը հայտնի էր որպես «մանկական կաթված»:

Նկարագրեմ հիվանդությունը. պոլիովիրուսով վարակվելուց հետո, վարակվածների 0,5%-ը մկանային թուլություն է ունենում՝ այն աստիճանի, որ մկանները դադարում են գործել: Կարող են ախտահարվել ինչպես վերջույթների մկանները, այնպես էլ սիրտը, ստոծանին, և այլն՝ մկանային թուլությունը կարող է բերել սրտի կանգի, շնչառության կանգի և այլ բարդությունների: Թվում է՝ 0,5%-ը շատ փոքր թիվ է, ու հիվանդությունն այնքան էլ վտանգավոր չի: Այժմ նայեք 1916-ի մի մեջբերած թվերին (հիվանդությունը գրանցվում էր միայն սիմպտոմների ի հայտ գալու դեպքում), ու մահացածների քանակին: Սա կարևոր է երկու պատճառով՝ նախ, քանի որ այդ թվերը մեր ժամանակագրության մեջ աճելու են, թողնելով հաշմված ու մահացած մարդկանց մռայլ հետք պատմության մեջ, հետո՝ քանի որ անդրադառնալու ենք մեկ այլ հիվանդության, որը ծնողները հաճախ լուրջ չեն ընդունում: Կարմրուկին:

Մկանային թուլություն ունեցող հիվանդների զգալի մասը լիարժեք վերականգնվում է, բայց ոչ բոլորը: Այդ սիմպտոմներն ունեցող երեխաների 2-5%-ը, մեծահասակների՝ 15-30%-ը մահանում է: Հիվանդության զարգացումը կարող է տևել մի քանի ժամից մինչև մի քանի օր:

1916-ից սկսած, ամեն ամառ տեղի էր ունենում պոլիոմիելիտի համաճարակ: 1949 թ. ԱՄՆ-ում գրանցվեցին պոլիոմիելիտի 42,172 դեպք, ու հիվանդությունը տարածվեց Կանադա ու Միացյալ Թագավորություն: Պետք է նշել, որ այդ երկրների կառավարությունները տեղում նստած չէին ու փորձում էին ինչպես դեղորայքներով, այնպես էլ սանիտարիայի միջոցով պայքարել պոլիոմիելիտի դեմ: Իսկ հիվանդությունը շարունակում էր տարածվել:

1952-ի համաճարակի ժամանակ ԱՄՆ-ում վարակվել էին 57,628 մարդ, մահացել՝ 3,145 մարդ, իսկ 21,269-ը հիվանդության արդյունքում մնացել էին տարբեր աստիճանի կաթվածներով:

Ընդհանուր, 1940-50-ական թվականներին պոլիոմիելիտն աշխարհում սպանում էր տարեկան մոտ կես միլիոն մարդ:

Դեռ 1935 թ. Մորիս Բրոդին փորձեց պոլիոմիելիտի վիրուսը ֆորմալդեհիդով սպանելու միջոցով վակցինա ստանալ: Փորձն ավարտվեց անհաջողությամբ: Վիտամին C-ի միջոցով իմունիտետն ակտիվացնելը նույնպես անհաջող էր: Պոլիոյից բուժված մարդկանց արյունից հանած հակամարմինները մարդկանց 80 տոկոսին իմունիտետ էին տալիս, բայց, ցավոք, ընդամենը երկու շաբաթով:

Ամեն ինչ փոխեց Ջոնաս Սալկի դեակտիվացված պոլիովիրուսի վակցինան (IPV), որը պարունակում էր մահացած վիրուսներ: Սալկն այն առաջին անգամ փորձարկեց 1952 թ., հայտարարեց վակցինայի մասին 1955 թ., իսկ դրան հաջորդած մասսայական վակցինացիայից հետո 1957 թ. պոլիովիրուսով վարակման դեպքերը 58,000-ից իջան 5,600-ի՝ այն էլ մեծ մասամբ իզոլացված, չվակցինացվող համայնքներում: Սալկի վակցինայի հայտնագործությունից 8 տարի հետո Ալբերտ Սաբինը ստեղծեց օրալ վակցինա՝ կենդանի, բայց թուլացրած պոլիովիրուսով: 1961 թ. ԱՄՆ-ում գրանցվեց պոլիոմիելիտի ընդամենը 161 դեպք:

Ինչպե՞ս են աշխատում այս վակցինաները: Ձեզ տալով սպանված կամ թուլացված պոլիովիրուս, որոնք վտանգ չեն ներկայացնում, ձեր օրգանիզմին համոզում են, որ դուք վարակվել եք: Օրգանիզմը սկսում է հակամարմիններ մշակել՝ պոլիովիրուսի դեմ պայքարի համար: Թուլացված կամ սպանված վիրուսը հաղթահարելուց հետո, օրգանիզմը որոշ ժամանակ մնում է պատրաստ վարակի նոր ներթափանցմանը, ինչի պատճառով նման պատվաստումները պետք է պերիոդիկ կատարվեն:

Հիշեք. Ջոնաս Սալկն ու Ալբերտ Սաբինը կարող էին պատենտավորել իրենց վակցինաներն ու օգտագործման իրավունքը վաճառելու միջոցով միլիարդատերեր դառնալ: Բայց նրանք որոշեցին, որ պոլիոյի վակցինան պետք է հասանելի լինի բոլորին:

Իսկ հիմա՝ մտածեք: Վերջին անգամ ե՞րբ եք հանդիպել պոլիոմիելիտ տարած մարդու: 1988 թ. աշխարհում 350,000 մարդ դեռ տառապում էր պոլիոմիելիտով: 2015 թ.՝ 74 մարդ: Ու սա՝ համատարած վակցինացիայի շնորհիվ:

Համաշխարհային Առողջապահական Կազմակերպության վակցինացիոն ջանքերի շնորհիվ 1979 թվի տվյալներով իսպառ ոչնչացված է սև ծաղիկ հիվանդությունը: Այն 20-րդ դարում դարձել է 300-500 ՄԻԼԻՈՆ մահերի պատճառ: Իսկ հիմա իրենից այլևս վախենալու կարիք չկա: Մի քանի բառով սև ծաղկի մասին. այն երևի պատմականորեն ամենաշատ մարդ սպանած հիվանդությունն է: Հաղթահարվել է մասսայական վակցինացիայի շնորհիվ:

Ուրեմն անդրադառնանք այնպիսի հիվանդությունների, որոնք դեռ կան ու տարածված են: Կարմրուկն, օրինակ: Ում էլ հարցնեք՝ կասեն, որ այն համեմատաբար ողորմելի հիվանդություն է: Ջերմություն, ցան, երկրորդ անգամ չես հիվանդանում: Որոշ ծնողներ իրենց երեխաներին տանում են կարմրուկով հիվանդ երեխաների հետ խաղալու (ինչպես խոզուկի ու ջրծաղիկի դեպքում), որ երեխաներն ավելի մեծ տարիքում ու ավելի ծանր չտանեն այն:

Իրականում կարմրուկը մնում է մանկական մահացածության հիմնական պատճառներից մեկը: Աշխարհում տարեկան 2,6 միլիոն մարդ կարմրուկից մահանում էր մինչև 1980 թիվը: 545,000 երեխա մահացել է 1990 թվականին: 2013 թ.՝ 96,000 մահ: Ու երբ ինչ-որ ծնող որոշում է, որ ինքը բոլորից լավ գիտի, ու հրաժարվում է կարմրուկի վակցինացիայից, կամ վակցինացիան փոխարինում է երեխային նպատակային վարակելով, հիշեցրեք իրեն, որ վակցինացիայի դեպքում երեխայի կենդանի մնալու հավանականությունը գրեթե 100% է, ու իմ նշած մահերի վիճակագրության նվազումը պայմանավորված է հենց վակցինացիայով:

Հոդվածի հաջորդ մասում կգրեմ հակավակցինացիոն շարժման ներկայացուցիչների բերած դրույթների մասին ու դրանք կհամադրեմ այս մասի տեղեկությունների հետ: Առողջ եղեք:

Ուշացած գրառում սատանիստական հելլոուինի մասին

Գրառումը կլինի կարճ, կոնկրետ, ջղային, ու ի նկատի կունենա, բայց չի չարաշահի ոչ նորմատիվ լեքսիկա: Հելլոուինից հղիներին, գլխից հիվանդներին, կրոնից թույլերին խնդրում եմ հեռացնել էկրաններից:

Պատկերացրեք՝ մեր Վարդավառը, սբ. Սարգիսը, Տրնդեզը կամ այլ քրիստոնեացված հեթանոսական տոներ մարդիկ որոշում են դարձնել միջազգային մշակութային երևույթ: Մարդիկ սկսում են Նյու Յորքում դուրս գալ ու Տրնդեզ տոնել: Մեր Հելոուին քրֆողների ամերիկյան համարժեքները սկսում են նույն կարգի հաչալ, թե կրակի վրայով թռնելը սատանիստական ռիտուալ է, Տրնդեզը՝ սատանիզմ: Ու, եթե իրենց հաջողվի հասնել մեր հելոուինաֆոբների էրոտիկ երազներում տեսած պետական միջամտությանն ու արգելքին տոնը նշել, Տրնդեզը կմտցնեն այն տոնել փորձողների հետևը: Ինչը կլինի բավականին ապուշ ու տխուր բան՝ մեր մշակութային ժառանգությունը, որը կարող էր համաշխարհային մշակութային ժառանգության մասը դառնալ, բռնությամբ կզրկվի այդ հնարավորությունից:

Ընդհանուր առմամբ, սատանիզմն ու Հելոուինը ոչ մի կապ չունեն՝ ավելին, այն քրիստոնեացված հեթանոսական տոն է, ինչպես իմ նշած հայկական տոները: Այն գալլական/վալիական ծագում ունի, ու մարմնավորում է արևմտյան քրիստոնեական դոգմայի ու ֆոլկլյորի բախումն ու միահյուսումը:

Մոտիվացիաների առումով: Բնականաբար՝ եկեղեցին կցանկանա պահպանել տոների նկատմամբ իր մոնոպոլիան, քանի որ եկեղեցական վերահսկողության տակ գտնվող տոները եկամտաբեր բիզնես են: Տո մեռելոց, մկրտություն, սուրբ ծնունդ, եկեղեցուց մոմ տանել, հարսանիք, մոմ վառել, ուխտի գնալ: Իսկ ներկայումս ցանկացած տոն կարող է մոնետիզացվել: Հելոուինի դիմակների ու հագուստների, տարբեր ատրիբուտների վաճառքը նույնպես բիզնես է: Որը եկեղեցին չի կարող մոնետիզացնել ու մոնոպոլիզացնել (ինչպես, ասենք, մոմավաճառությունը, «դրսից գնված մոմերի ոչ աստվածահաճո լինելու» մասին հայտարարություններն էլ դրա ամենակոմեդիկ արտահայտումներից են): Իզոլյացիոնիստներն էլ «պայքարում են գլոբիալիզացիայի դեմ»: Բա մնացածի՞դ քյարը որն է: Թե՞ ընդամենը թիրախ է պետք, որ ձեր քսենոֆոբիան ու ատելությունն ուղղեք իր դեմ:

Ու եթե կարծում եք, որ եկեղեցու մոնոպոլիան հակահելոուինյան տրամադրությունների հետ կապ չունի, հիշեք, որ ինչ-որ հրաշքով Վալենտինն էլ է շատ վատ, չար տոն, իսկ սբ. Սարգիսը՝ կոշեր, ռազմահայրենասիրական, աստվածահաճո: Շոկոլադը Սատանայից է, աղի բլիթը՝ Տեր Հիսուս Քրիստոսից (ընդունեք, որ Սատանան առնվազն ավելի լավ ճաշակ ունի ուտելիքի հարցում):

Այնպես որ, եթե չեք ցանկանում նշել տոնը, դա ձեր գործն է: Եհովայի վկաները նույնպես լիքը քրիստոնեական ու ոչ քրիստոնեական տոներ չեն նշում: Իսկ հիմա պատկերացրեք, որ Եհովայի վկաները ոչ թե պարզապես չնշեն, այլ սկսեն ագրեսիվ պայքարել ձեր տոներն արգելելու ուղղությամբ:

Քանի որ տոնն անգլիական է, մասոնական իմ օթյակ վերադառնալուց ու ևս մի բաժակ սուրճ դավադրելուց առաջ ավարտեմ գրառումս բավականին տեղին անգլիական ասացվածքով. մինչև գլուխդ ոռիցդ չհանես, սուրճի հոտը չես զգա: Մի եղեք համբալներ, ու բարի օր ձեզ:

«Գիտություն և Հավատք», կամ իլյումինատները, նացիստներն ու կոմունիստները

Եկեք հասկանանք մի կարևոր բան. եթե դուք հետաքրքրվում եք մասոններով, դուք կամ մասոն եք, կամ պատմության ու մարդաբանության էնտուզիաստ, կամ դալբայոբության որոշակի ու, հավանաբար, աճող չափաքանակ ունեք: Ընդ որում, տարբերակներն իրար չեն հակասում: Եթե դուք մի հատ էլ մասոններին կապում եք իլյումինատների հետ, ապա մնում է միայն երրորդ տարբերակը: Մյուս կողմից, եթե դուք համոզված եք, որ հրեամասոնաիլյումինատառեպտիլոիդներն իրոք աշխարհին իշխող դավադրություն ունեն, ուրեմն նրանք ամենայն հավանականությամբ հիմա լսում են ձեր մտքերը: Ամեն անգամ մտածելուց առաջ հագեք ֆոլգայից գլխարկ՝ անպայման այն հողանցելով: Դա կստեղծի ֆարադեյի վանդակ ձեր գլխի շուրջ, ու թույլ չի տա դրսից կարդալ ձեր ուղեղի էլեկտրամագնիսական ալիքները: Ահա ինչպիսի տեսք ունի ֆոլգայից գլխարկը.

Ինչու՞ այսօրվա գրառումը սկսեցի մասոններից ու ֆոլգայից գլխարկներից: Ֆեյսբուքյան «Գիտություն և Հավատք» խումբն  (այո, էջի հասցեն պարունակում է «ֆիլոկալիա» բառը) աթեիզմի ու քրիստոնեության մասին նյութ էր գրել, որը մեջբերել էր CrossNews.am կայքը:

Ես, բնականաբար, մարդկային լեզվով, ոչ թե տերմիններով, փորձել էի բացատրել, որ argumentum ad consequentiam որպես սեփական կրոնի ճշմարիտ լինելու հիմնավորում բերելն առնվազն ապուշություն է: Ինչևէ, որոշեցի գնալ «Գիտություն և Հավատք» էջն ու պարզել, թե այն ինչ կապ ունի գիտության կամ հավատքի հետ: Պարզեցի, որ.

[...] Մի քանի դար տևած հալածանքներից հետո, երբ Քրիստոնեությունն իր արժեհամակարգի ու սիրո ուժով հաղթանակում է, միևնույն հալածանքներով չի պատասխանում հեթանոսներին և հասարակական գետնի վրա անում է հնարավոր ամեն բան, որպեսզի պահպանվեն նախաքրիստոնեական քաղաքակրթության բոլոր բարի ու գեղեցիկ ձեռքբերումներն ու սովորույթները: Բայց կային դեպքեր ու պարագաներ, որոնց հանդեպ անհնարին էր չեզոք դիրքորոշում պահպանել:

Ինչքան ինձ հայտնի է՝ քրիստոնեությունը սիրո ուժով հեթանոսների բացարձակ մեծամասնությանը վառել է, կախել, խեղդամահ արել, կաշիները կենդանի քերթել, խաշել, տապակել և այլ կերպ սպանել: Հիպաթիա Ալեքսանդրիացին ու նույն քրիստոնեության միջի հերետիկոսները կկարողանային սա հաստատել: Եթե իրենց բոլորին ամենայն բարությամբ ու սիրով չսպանեին: Ինչպես Մեքսիկայի հավատափոխ լինելուց հրաժարված հնդկացիներին, սաքսոնացիներին, Ջորդանո Բրունոյին ու մնացած հերմետիկներին, նեոպլատոնիստներին, պավլիկյաններին, թոնդրակյաններին, ալբիգոյցիներին, Քրիստոսի օրինակի վրա եկեղեցուց աղքատություն պահանջողներին, հայկական նախաքրիստոնեական հավատի հետևորդներին ու էլի անթիվ-անհամար այլախոհների: Ու սրանք բոլորը բավականին լավ պատմականորեն հիմնավորվող դեպքեր են:

Բայց ոչ «Գիտություն և Հավատք» ֆեյսբուքյան էջի ու mashtoz.am կայքի վարող Վահե «Մաշտոց սարկավագ» Ղազարյանի համար: Ինքը պնդում է, որ քրիստոնյաների՝ այլահավատների հալածանքները, նույնիսկ նրանք, որոնց մասին գրել են իրենց սեփական պատմիչները, ընդամենը իլյումինատա-նացիստա-կոմունիստական դավադրության արդյունք են, ու որ նացիզմը, կոմունիզմն ու իլյումինատները հնագույն գաղափարներ են՝ նոր պատկերով ու մնացած ուղեղի սուր ֆիմոզի սիմպտոմները դրսևորեց:

Մեծարգո Մաշտոց սարկոֆագի գանգի պատերի հաստությունն ու «չի եղել նման բան, աստված ճիշտ է, ու եթե մի տեղ ասել է մարդկանց սպանել, ու դա օրենքին հակառակ է, ուրեմն աստված միտքը փոխել է հիմա» արգումենտացիան այնքան սարսափելի չէին, ինչքան նույնիսկ ամենացիվիլ քննադատների մեկնաբանությունները հեռացնելն ու մեկնաբանության իրավունքից էջի վրա զրկելը:

Այսպիսով, մենք հասանք նրան, ինչից սկսել էինք. երբ մարդը չունի բավարար մտավոր ունակություններ իր բերած տեսանկյունը հիմնավորելու համար, ու բավարար գիտակից չի, որպեսզի գիտակցի դա, ինքն ամեն ինչ բացատրում է մասոններով, իլյումինատներով, կոմունիստներով, նացիստներով, ռեպտիլոիդներով, վակցինացիայով, ֆոլաթթվի ավելացմամբ, ԳՄՕ-ներով, Նիբիրու թաքուն մոլորակի ազդեցությամբ, Ատլանտիդայի խորտակմամբ, այլ մոլորակներով (c) և այլն:

Ու արդյունքում բանավեճից հետո ինքը կքաշվի իր գանգի հաստ կաղապարի ներսն ու կհպարտանա հերթական հաղթանակով:

Ես, իմ հերթին, կնշեմ իմ եզրակացությունը: Այո, հայ առաքելական եկեղեցին որոշ հոգևորականների ուղարկել է ինտերնետ՝ պրոպագանդա տարածելու նպատակով: Պրոպագանդիստները զբաղված են տգիտություն ու դավադրությունների տեսություններ տարածելով, որովհետև ո՞վ կարող է հոգևորականների հետ մրցել պղտոր ջրում ձուկ որսալու մեջ: Դա կեղտոտ մեթոդ է, իհարկե, բայց ես այդ մեթոդին ծանոթ եմ ու գիտեմ, թե ինչպես իրեն հակազդել: Այնպես որ, բարի գալուստ ինտերնետ, Մաշտոց սարկավագ: Here there be dragons.

«Բանալնի ստոռ», կամ հայկական scam-երի շուկայի մասին:

Այսօր բախվեցի մի դեպքի հետ, երբ մի երիտասարդ իր սեփական, ոչ կեղծ պրոֆիլից փորձում էր scam իրականացնել Armenian Gamers Community ֆեյսբուքյան խմբում: Իսկ ինչու հենց scam, հիմա ցույց կտամ:

Աջ կողմում դուք կարող եք տեսնել երիտասարդի հայտարարությունը, որտեղ նա նկարագրում, գովազդում է իր բիզնեսը: Մի կողմ թողնենք տեքստի սարսափելի անգրագիտությունն (չնայած «10% Զեղջ»-ի ու նրա փոքրիկ ընկերների պատկերներն ինձ երևի հետապնդեն իմ ամբողջ հետագա կյանքում) ու անդրադառնանք պարունակությանը:

«Բոլորս էլ ուզում ենք ունենալ օրիգինալ խաղ գնված Steam-ից»՝ «Steam-ից գնված օրիգինալ խաղ» ասելով, երևի հեղինակն ի նկատի ունի օրինականորեն գնված խաղ: Որովհետև ոչ օրինական «օրիգինալ» խաղը տորրենտներով քաշած «pirated» տարբերակի նկատմամբ ոչ մի առավելություն չունի: «Երբեմն այն լինում է ավելի թանկ, քան մեր տեսաքարտը» (ես ինձ իրավունք եմ վերապահում մեջբերելիս ուղղել սխալները, որովհետև Grammatik über alles)՝ վերջին սերնդի թողարկված խաղերի լիարժեք գինը $60 է, ու ես դժվարությամբ եմ պատկերացնում $60-ից էժան տեսաքարտ, որի վրա հնարավոր լիներ այդ խաղերը խաղալ, այնպես որ, ենթադրենք, որ հեղինակը պատկերավոր արտահայտություն է օգտագործել: Բայց նույնիսկ դա չի էական:

«Դուք գնելու եք account՝ գնված Steam-ից շատ էժան գնով»: Սա բացահայտ սուտ է: Նախ, Steam-ն account-ներ չի վաճառում, Steam-ում գրանցումն անվճար է: Երկրորդ՝ Steam-ի բաժանորդագրման համաձայնությունն ուղիղ տեքստով արգելում է վաճառել, վարձով տալ, փոխանակել account-ներ ու բաժանորդագրություններ.

C. Your Account
When you complete Steam’s registration process, you create a Steam account ("Account"). Your Account may also include billing information you provide to Valve for the purchase of Subscriptions, Content and Services and Hardware. You may not reveal, share or otherwise allow others to use your password or Account except as otherwise specifically authorized by Valve. Any use of your Account with your login and/or password is deemed made by you and you are responsible for it and for the security of your computer system. Valve is not responsible for the use of your password and Account or for all of the communication and activity on Steam that results from use of your login name and password. You may not sell or charge others for the right to use your Account, or otherwise transfer your Account, nor may you sell, charge others for the right to use, or transfer any Subscriptions other than if and as expressly permitted by this Agreement (including any Subscription Terms or Rules of Use) or as otherwise specifically permitted by Valve.

Ընդգծված հատվածի թարգմանությունը՝

Դուք իրավունք չունեք վաճառել, վճարի փոխարեն թույլ տալ ուրիշներին օգտվել ձեր գրանցումից կամ այլ կերպ փոխանցել ձեր գրանցումը, ոչ էլ իրավունք ունեք վաճառել, վճարի փոխարեն թույլ տալ օգտվել, կամ փոխանցել որևէ բաժանորդագրություն բացի այս համաձայնությամբ հատուկ թույլատրված դեպքերից (ներառյալ բաժանորդագրության պայմաններն ու օգտագործման կանոնները) կամ երբ Valve ընկերությունը հատուկ թույլատրում է դա:

Ոչ համաձայնության մեջ, ոչ Valve-ի պրակտիկայի մեջ չկան դեպքեր, երբ թույլատրվի իրականացնել account-ների վաճառք կոմերցիոն նպատակներով:

Երբ ես Valve-ի բաժանորդագրության համաձայնությունը ներկայացրեցի Արթուրին, ինքը պնդեց, որ սա հիմնավորում չի: Մի փոքր ճնշումից հետո Արթուրը հայտարարեց, որ իրենք account-ները գնում են խաղերի արտադրողներից: Երբ ես նշեցի, որ ոչ ոք, ներառյալ խաղերի արտադրողներին, չի կարող զբաղվել account-ների կոմմերցիոն վաճառքով, Արթուրը փոխեց իր հիմնավորումը. հիմա, պարզվում է, իրենք արտադրողներից գնում են Steam Key-եր, Steam-ում account են բացում, վրան ակտիվացնում key-ը, ու վաճառում account-ը:

Արտադրողից (երևի հրատարակչից) steam key-եր գնելը նշանակում է, որ Banali Store-ը գրանցված retailer է, ու իր նշած հրատարակիչների, ինչպես նաև Valve-ի բիզնես-գործընկեր: Ես, բնականաբար, հարցում եմ ուղարկել Bethesda Softworks LLC-ին (The Elder Scrolls V: Skyrim), Rockstar Games-ին (GTA V) ու Valve-ին, ստուգելու համար, արդյոք իրենք համագործակցում են նման retailer-ի հետ, ու ինչպես են վերաբերվում իրենց պրոդուկտի նման վաճառքին:

Շատ հետաքրքիր փաստ. եթե նույնիսկ մի կողմ թողնենք այն, որ account վաճառելն ակնհայտորեն ապօրինի է, Արթուրը պնդում էր, որ account-ը գնորդին փոխանցվում է նախքան վճարումը, ու չվճարելու դեպքում խանութը կարող է account-ը վերադարձնել (ինչն իր հերթին նշանակում է, որ account-ների վրա steam guard է միացրած ու ոչինչ չի կարող խանգարել խանութին account-ները վերադարձնել վճարումից հետո):

Եթե երեք բառով նկարագրենք այս բիզնես մոդելը, կստացվի՝ խուճուճ, մութ, լպրծուն: Ասենք, երբ փողոցի մութ անկյունում ձեզ առաջարկում են «վերջին iPhone»-ից գնել՝ «անհավանական էժան գնով», «հորս արև իսկական ա, գողացած չի, վիզ փող ա պետք» պատճառաբանությամբ:

Ու, ինչպես տեսնում եք երկրորդ նկարում, դա բնականաբար բերեց Արթուրի մեջ «հայու գենի սպոնտան ակտիվացման սինդրոմի» արտահայտման (ենթադրում եմ, որ դա պայմանավորված է վերջին շրջանում տարածված GGվիրուսի համաճարակով):

Ինչու՞ ես որոշեցի ժամանակ ու ջանք տրամադրել Արթուրին ու իր փոքրիկ բիզնեսին: Գեյմերները սպառողներ են: Իրենց զգալի մասը տեղյակ է իր իրավունքներից ու պարտավորություններից: Ինչևէ, կարող են լինել մարդիկ, ովքեր կխաբվեն «էժան օրիգինալ խաղեր» խոստումից ու կկորցնեն ժամանակ ու փող: Մյուս կողմից, ինձ անհանգստացրեց հայալեզու ինտերնետում նման scam-երի տարածման փաստը:

Ապօրինի գնված Steam account-ները Valve-ը իրավունք ունի սեփական հայեցողությամբ ապաակտիվացնել, ու դուք այդպիսին ունենալու դեպքում անվերադարձ կկորցնեք թե՛ account-ը, թե՛ խաղերը, թե՛ փողը: Վաճառվում են հիմնականում գողացված և VAC ban ունեցող account-ներ (երբ ինչ-որ մեկը խաղի մեջ cheat է օգտագործել, Valve Anti-Cheat-ը բռնել է դա ու նա արգելափակվել է խաղից, ու իր պրոֆիլի վրա դա երևում է): Մյուս կողմից, եթե գնում եք steam key անհայտ աղբյուրից, այդ key-ը ձեզ վաճառողը կարող է Valve-ին ներկայացնել գնման ապացույց հանդիսացող չեկը որպես ապացույց, որ ձեր account-ը պատկանում է իրեն ու գողանալ ձեր Steam account-ը:

Եղեք զգոն, իմացեք ձեր իրավունքները, գնահատեք ձեր գումարն ու ժամանակը:

Շնորհակալություն կարդալու համար:

Նրա մասին, թե ինչ եմ ես նշում մայիսի 9-ին

Կարճ պատասխանը կլինի՝ ոչ մի բան:

Նախքան «սատանիստը նաև ռուսոֆոբ ֆաշիստ է, վառել վհուկին» կամ նման մի բան գոռացողներին միանալը, շարունակենք քննարկումը:

Մայիսի 8-ին ես նշում եմ 1992 թ. Շուշիի ազատագրումն, ինչպես նաև 1945 թ. նացիստական Գերմանիայի կապիտուլյացիայի ու Եվրոպայում ռազմական գործողությունների ավարտի օր: «Հայրենական մեծ պատերազմ» հասկացությունն ինձ համար երբեք գոյություն չի ունեցել, եղել է, ինչպես ամբողջ ոչ սովետական աշխարհում, արևելյան ռազմաճակատ:

Եկեք խոսենք Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից, որն, ի միջի այլոց, սկսել է 1939 թ. սեպտեմբերի 1-ին ու ավարտվել 1945 թ. սեպտեմբերի 2-ին՝ Ճապոնիայի կապիտուլյացիայով:

Սովետական ապոլոգետները պնդում են, որ ՍՍՀՄ-ը ներխուժեց Լեհաստան նացիստական Գերմանիայի առաջխաղացումը կասեցնելու համար: Այդ դեպքում ինչու՞ Լեհաստանի օկուպացիայի ավարտից հետո 1939 թ. սեպտեմբերի 22-ին (Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբից 22 օր անց) Բրեստում համատեղ հաղթական շքերթ անց կացրեցին:

Մինչև այսպես կոչված «Հայրենական մեծ պատերազմի» սկիզբը (1941 թ. հունիսի 22-ը) ՍՍՀՄ-ը հանդիսանում էր նացիստական Գերմանիայի «ստրատեգիական գործընկերը»:

1939 թ. նոյեմբերի 30-ից 1940 թ. մարտի 13-ը տևած խայտառակ անհաջող «Ձմեռային պատերազմը» ՍՍՀՄ-ի ու Ֆինլանդիայի միջև նացիստներին համոզեց, որ ՍՍՀՄ-ը թույլ դաշնակից է ու հեշտ զոհ: Բլիցկրիգը, որն իրենք ձեռնարկեցին 1941 թ. հունիսի 22-ից (ռուսներն այն անվանում են «Հայրենական մեծ պատերազմ», մնացած աշխարհը՝ «Արևելյան ճակատ»), ապացուցեց, որ իրենք սխալ չէին:

Ինչևէ, դաշնակից երկրները սկսեցին ՍՍՀՄ-ին տրամադրել զենք, զինամթերք, ժամանակակից ռազմական տեխնիկա ու սնունդ՝ «լենդ-լիզի» պայմանագրերի շրջանակներում: Ի հակադրություն տարածված պրոպագանդայի, օգնությունը ոչ թե պատերազմի ուշ շրջանում տեղի ունեցավ, այլ պատերազմի առաջին իսկ օրվանից՝ հունիսի 22-ից (նախա-լենդլիզ): Ընդհանուր, ՍՍՀՄ օգնություն ուղարկվել է հետևյալ հինգ պրոտոկոլներով.

• «նախա-լենդլիզ»՝ 1941 թ. հունիսի 22-ից սեպտեմբերի 30
• առաջին պրոտոկոլ՝ 1941 թ. հոկտեմբերի 1-ից 1942 թ. հունիսի 30
• երկրորդ պրոտոկոլ՝ 1942 թ. հուլիցի 1-ից 1943 թ. հունիսի 30
• երրորդ պրոտոկոլը՝ 1943 թ. հուլիսի 1-ից 1944 թ. հունիսի 30
• չորրորդ պրոտոկոլ՝ 1944 թ. հուլիսի 1-ից, պաշտոնապես ավարտվել է 1945 թ. մայիսի 12-ին, բայց ՍՍՀՄ-ը, պարտավորվելով Եվրոպայում պատերազմի ավարտից հետո 90 օր հետո մտնել Ճապոնիայի դեմ պատերազմի մեջ, շարունակել է օգնություն ստանալ մինչև 1945 թ. սեպտեմբերի 20-ը:

Այսինքն՝ պատերազմի ամբողջ ընթացքում ՍՍՀՄ-ը դաշնակիցներից ստացել է չընդհատվող օգնություն: Ու սա՝ չհաշված Արևմտյան ճակատը, Միջերկրածովյան, Խաղաղօվկիանոսյան, գաղութային ռազմական գործողությունները, Բրիտանիայի համար ճակատամարտը, Էնիգմայի կոդը ջարդելը, գերմանական միջուկային ծրագրի բազմաթիվ սաբոտաժները, ներառյալ Նիլս Բորի էվակուացիան, ծանր ջրի նորվեգական սաբոտաժը, «Ալսոս» միսիան:

Մայիսի 9-ի մասին: Գեներալ Ալֆրեդ Յոդլն ու ֆելդմարշալ Վիլհելմ Կայտելը ստորագրել են Գերմանիայի կապիտուլյացիան 1945 թ. մայիսի 7-ին, որն ուժի մեջ է մտել մայիսի 8-ին: Հենց այդ ժամանակ է ամբողջ աշխարհում նշվում Եվրոպայում պատերազմի ավարտը: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմն ավարտվեց, ինչպես նշեցի, 1945 թ. սեպտեմբերի 2-ին:

Դուք դեռ համարու՞մ եք, որ հենց ՍՍՀՄ-ն է մայիսի 9-ին հաղթել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում (կամ գոնե Հայրենական մեծ պատերազմում), միայնակ կանգնած թշնամու դեմ:

Ու ֆիքսեմ, որ ես նշում եմ ոչ թե հաղթանակը, այլ պատերազմի ավարտը: Երկու կողմերի կորուստներն ու ռազմական հանցագործությունները չափազանց սարսափելի էին հաղթանակ տոնելու համար: Մի կողմից՝ նացիստների կազմակերպած Հոլոքոստը, լեհերի էթնիկ մաքրումներն, այլ ջարդեր, մարդկանց նկատմամբ փորձեր, Չինաստանում ճապոնացի զինվորականների արածները, և այլ իրոք սարսափելի արարքներ: Մյուս կողմից՝ Դրեզդենի նապալմով ռմբակոծությունը, Հիրոսիման, Նագասակին, Կատինի ջարդը, սովետական զինվորների կողմից լեհ ու գերմանացի կանանց մասսայական բռնաբարությունները, «այրված հողի ստրատեգիայի» շնորհիվ սպանված կամ պրո-նացիստական «Անտառային եղբայրների» կողմից փրկված էստոնացի գյուղացիները, և այլն: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը «բարի ընդդեմ չար» սև ու սպիտակ տրամաբանությամբ չէր ընթանում: Երկու կողմերն էլ ունեցել են իրենց մութ ու լուսավոր կողմերը (թեև նացիստական կողմում լուսավորն, անկասկած, շատ ավելի քիչ էր): Ու եթե դասավորենք պատերազմի մասնակիցներին առավել «չարից» դեպի առավել «բարի», իմ կարծիքով, նացիստական Գերմանիային անմիջապես կհաջորդի ՍՍՀՄ-ը:

Մայիսի 8-ի միակ հաղթանակն ինձ համար Շուշիի ազատագրումն է:

Բավականին շարքային գրառում

Եթե իմ բլոգ մտել եք վերլուծություն, կարծիք, կամ հետաքրքիր բան կարդալու համար, այս գրառումը դրանցից չի, ու հանգիստ կարող եք բաց թողնել: Հիշենք, որ իմ բլոգը նաև իմ օրագիրն է, որտեղ ես երբեմն գրում եմ իմ կյանքի մասին:

Եթե դեռ շարունակում եք կարդալ, հիշեք, որ ես զգուշացրել եմ:

Ընդհանուր առմամբ, ոչ մեկի համար գաղտնիք չի, որ ես լավ բնավորություն չունեմ: Մեղմ ասած: Չեմ պատրաստվում արդարանալ՝ ես չեմ ասում դժգոհությանս իրական պատճառը ժամանակին, հենց մղում եմ ունենում ինչ-որ մեկին քրֆել, մոտ տաս րոպե զսպում եմ ինձ ու բավարարվում պասիվ ագրեսիայով, սպասելով, որ արածը կշտկի, իսկ երբ չի շտկում, կոնֆրոնտացիան տեղի է ունենում, ու առանց կոմպրոմիսների, ու մենք լիքը բաներ ենք իրար ասում, որոնց մասին դիմացինը հետագայում ափսոսում է:

Իհարկե, դա ամբողջ պատմությունը չի: Կախված վերջին մի քանի օրերից էմոցիոնալ վիճակից, իմ դժգոհությունը կարող է տատանվել «արի ես բացատրեմ, թե ինչու է քո ասածն իմ կարծիքով սխալ»-ից մինչև «մեր մեջ ասած, դու բութ անասուն ես, ում կարծիքը ես լուրջ չեմ կարող ընդունել», ու, եթե ազնիվ լինենք, իմ կոնտեքստում երկուսն էլ նույն բանն են նշանակում ու միակ տարբերությունն այն է, արդյոք ես ուզում եմ շարունակել զրույցը, թե համարում եմ, որ դիմացինը չափազանց համառ ու լպրծուն է, ես էլ՝ նյարդային, որ ինչ-որ բան համոզելը հնարավոր/իմաստավորված լինի:

Լպրծունության մասին: Լպրծուն բանավիճողներ ես անվանում եմ նրանց, ովքեր փաստարկի վրա դրույթ են կառուցում, փաստարկը ժխտում ես՝ ուրիշ փաստարկ են բերում, դա էլ ես ժխտում՝ ուրիշ փաստարկ, ու էդպես մինչև հասնեն կանխատեսելի «էդ ամեն ինչը սուբյեկտիվ է» (relativist fallacy) պղտոր ջրերին: Այսօր, օրինակ, մի լպրծուն բանավիճող փորձում էր պնդել, որ ակադեմիկ քննադատությունն ավելի վատ բան է, քան ցենզուրան, դիտարկելով երևույթի մոտիվացիան, ոչ թե արդյունքը: Երբ մենք ինչ-որ երևույթի արդյունքն ենք քննարկում, այդ ad hominem-ով ոչ մեկին չես զարմացնի:

Ու սա էլ իմ բնավորության վատ կողմերից մեկն է: Ես նոր երկու տերմին նշեցի լրիվ գիտակցելով, որ ընթերցողների բավականին փոքր տոկոսն է իրենց հասկանում: Բացատրելու հավես չկար ու այս գրառման նպատակը չէր, իսկ գուգլել :)) եթե մարդիկ գուգլեին իրենց չիմացած բոլոր բաների մասին, ինտերնետը շատ ավելի խելոք տեղ կլիներ:

Բայց ես օգտագործեցի տերմինները, որովհետև դրանք առավել ճիշտ էին իրավիճակը նկարագրում, առանց սպասելու, որ ինչ-որ մեկը կհասկանա գրածս:

Արդյունքում՝ գիշերվա ժամը չորսին ես մենակ նստած եմ, նյարդայնությունից ոչ աշխատել է լինում, ոչ ինչ-որ ուրիշ բան, ու գրում եմ բլոգային գրառում, որն ավելի շատ ինձ պիտի օգնի մտքերս հավաքել, քան ձեզ ինչ-որ բան պատմի:

Ողջ եղեք:

Զինվորների մասին

Տեսնում ես Վայոց Ձորի մարզի Կարմրաշեն գյուղի զինվոր Արմենակին, վիրավորված, չի քայլում, բայց քարի պես պինդ: Սպաներին ու զինվորներին, որ ասել են՝ տղերք, դուք նահանջեք, մենց իրենց կպահենք: Էն եզդի երեխա Քյարամին, որ սպային ասել է՝ կամանդիր, քեզ մենակ չեմ թողնի: Զոհվածներին ու նրանց, ովքեր բախտավոր են եղել կենդանի մնալ: Անհամեմատ գերակշռող թշնամու դեմ կանգնած ու գիծը պահած տղերքին: Գյումրու դոմիկների մեջ 28 տարի մնացած, թալանված, ծեծված, խաբված ժողովրդի երեխեքին: Երբ իրենց զենքն ու հացը լափել էին, ու իրենց թողել գծի վրա, որովհետև զենքը փող արժի, իսկ զինվորը ձրի է:

Ի՞նչ սրտով են իրենք կռվել ու պահել գիծը, որտեղի՞ց իրենց մեջ էդքան քաջություն: Փոքր Մհե՞րն էր Ագռավաքարից դուրս եկել ու իրենց կողքը կանգնել: Որտեղի՞ց մեր մեջ այդքան արժանավոր զավակներ, ի՞նչ ենք արել, որ արժանանանք իրենց նման եղբայրներ ունենալու պատվին:

Կաթողիկոսի աղոթքներն ու պաշտոնյաների ցավակցության, քաջալերող խոսքերը գրողի ծոցը գնան՝ լափողների, զինվորին մահվան ուղարկողների: Բայց դրանք այնպիսի մանրուքներ են, որ տղերքի հիշատակը չեն կարող պղծել:

Նույնիսկ ՊՆ խոսնակ Արծրուն Հովհաննիսյանն ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԷՐ քառօրյա պատերազմի ընթացքում: Երբ մնացածը մուկ էին տշում ու ավելի ամաչացնում մեզ, Արծրուն Հովհաննիսյանն ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԷՐ: Ինչքան էլ այսօր Հրապարակ.am-ն ու ուրիշները հաչան իր վրա, այդ չորս օրն իր տված տեղեկատվությունը ձայն էր մի տեղից, որտեղ մեզ համար անորոշություն ու վախ էր: Արցախի ոստիկանությունը շտապ օգնության դեր էր վերցրել իր վրա ու էլի ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԷՐ: Ժողովուրդը Մաշտոցի պուրակում հավաքված օգնության ձեռք էր փորձում մեկնել սահմանին ու էլի ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԷՐ: Առանց հրամանների, կոչերի ու լոզունգների, առանց ղեկավարների, թագավորների ու նախագահների: Երևի հասկացել են, որ մեր հույսը մենք ենք:

Ու էական չի, թե ովքեր կգնան ու սահմանի վրա սելֆիդայի կխաղան, ովքեր իրար մեդալներ կշնորհեն, ովքեր կստորանան թշնամուն հարձակվողական զենք վաճառողի առաջ, ովքեր լափողների շուրջ միավորվելու կոչեր կանեն:

Դուք մեր տանձին չեք: Դուք մեզ պետք չեք: Եթե միավորվենք, մենք կմիավորվենք սահմանին կանգնած հայ զինվորի շուրջ: Դուք մեզ թալանել եք, մենք մեր հացից կկտրենք զինվորի համար: Ու եթե դուք զինվորի արյունով գնածը ռուսի դրամով վաճառեք, երևի ստիպված լինենք ձեզ օձիքից բռնած քարշ տալ դեպի լույսը:

Մենք չենք կոտրվի, մենք չենք հանձնվի, մենք չենք նահանջի, որովհետև տղերքն ավտոմատի դեմ չեն կոտրվել, չեն հանձնվել, չեն նահանջել:

Ձեր տիրու մերը էն բանից: Ալիևի տիրու մերը էն բանից: «Քոսոտ Ադրբեջանի դեմ էդքան զոհ եք տվել, ինչի եք դուք ընդունակ» ասող հայ ռուսուլմանների տիրու մերը էն բանից: Զինվորի արյան գինը չգնահատողի տիրու մերը էն բանից:

Կ’ասեն` տարին էրկու անգամ

Էդ քար իրարուց կը բացվի.

Մեկ անգամ Վարդևորին,

Մեկ անգամ՝ Համբարձման։

Որ քար կը բացվի, Մհեր՝

Քառսուն ավուր ճամփա մեկ ժամվա կ’էրթա.

Քառսուն օր վեր քարերին կ’էրթա,

Ինչ հողի վերան ընկնի՝ ձին կը խանդկի,

Չը կարնա քելի, ետ կը դառնա։

Կ’ասեն՝ մեկ Համբարձման գիշեր

Հովիվ կ’էրթա էդ քարի առաջ,

Մհերի քար իրարուց կը բացվի,

Հովիվ ներս կը մտնի, կը տեսնի՝

Հսկա մարդ մի էդտեղ նստած.

Հովիվ կը հարցու.

— Մհե՛ր, դու ե՞րբ տ’էլնիս էդտեղեն։

Մհեր կը դառնա՝ կ’ասի.

— Ես որ էլնեմ էստեղեն,

Հողն ինձ չի պահի։

Քանի աշխարք չար է,

Հողն էլ ղալբցեր է,

Մեջ աշխրքին ես չեմ մնա։

— Որ աշխարք ավերվի, մեկ էլ շինվի,

Եբոր ցորեն էղավ քանց մասուր մի,

Ու գարին էղավ քանց ընկուզ մի,

Էն ժամանակ հրամանք կա, որ էլնենք էդտեղեն։

Հովիվ որ դուրս կ’էլնի,

Քար կը գա, կը հասնի իրարու։

Ուրբաթե ուրբաթ,— կ’ասեն,—

Ջուր կը գա, կաթի էդ քարեն։

Կ’ասեն՝ Մհերի ձիու ջուրն է։

Ու ամեն ճամփորդ՝ ուրբաթ օրեր

Կը լսի Քուռկիկ Ջալալու խրխնջոցն էդ քարեն։

Կներեք, կուտակվել էր:

Սոցիալական արդարության ինֆանտիլ մարտիկներ. «Մեր սպանված մարմինները հարստացնում են նրանց գրպանները»

Epress-ի հերթական նմանօրինակ պարունակության հոդվածը կարդալուց հետո արդեն ստիպված էի անդրադառնալ, նամանավանդ երբ ծանոթներիցս մի քանիսը «օ ինչքան իմաստուն է» կոչերով տարածեցին այն:

Հոդվածը կոչվում էր «Անանուն ֆեմինիստներ. մեր սպանված մարմինները հարստացնում են նրանց գրպանները»:

Առաջին երկու պարագրաֆներն ուղղված էին ընթերցողի խղճին՝ ներկայացնում էին ապրիլի 2-ի հայ-ադրբեջանական բախումներն ու դրանց ողբերգական հետևանքները: Երրորդ պարագրաֆից սկսում էր պիզդեցը:

Պատերազմը առնականության արտահայտման և հայրիշխանության վերարտադրման միջոց է: Պատերազմը բռնության կիրառման հանդեպ մենաշնորհ ունեցող տղամարդակենտրոն պետականության դրսևորումն է:  Այն սնուցվում է կապիտալիստական հարաբերությունների միջոցով և իրագործվում մարդկանց կյանքերի հաշվին:

Նախ՝ պատերազմը ներկայացվում է որպես տղամարդու էության (առնականության) արտահայտման միջոց, ու հեղինակն անթաքույց նշում է, որ ինքը դեմ է տղամարդու էությանը: Եթե ֆեմինիստները սովորաբար «մենք կանանց իրավունքներին կողմ ենք, ոչ թե տղամարդկանց դեմ» հռետորաբանությամբ է հանդես գալիս, սա լիարժեք հակատղամարդկային hate speech է: Վերջին նախադասությունն արժանի է Գալուստ Սահակյանի մրցանակի:

Եթե փորձեմ այս երեք նախադասության տրամաբանական սխալները հերթով նշել, բլոգային գրառման ֆորմատը չի բավարարի: Ֆիքսեմ միայն, որ պատերազմում են ինչպես կապիտալիստական, այնպես էլ սոցիալիստական երկրները: Սոցիալիստական երկրների օրինակներ՝ ՍՍՀՄ, Կուբա, Հյուսիսային Կորեա, Չինաստան: Կապիտալիզմի ու պատերազմի կապը միանգամից ժխտվում է:

Մենք կարծում ենք, որ պատերազմը հնարավոր է կանխել ռադիկալ հակամիլիտարիստական ֆեմինիստական գաղափարախոսության ու քննադատական մտքի զարգացման շնորհիվ:

Ես կարծում եմ, որ ռադիկալ հակամիլիտարիստական ֆեմինիստական գաղափարախոսությունն ու քննադատական միտքն ի վիճակի չեն քեզ վրա թռչող հրթիռներն ու փամփուշտները կանգնեցնել օդում: Եթե հոդվածի հեղինակը պատրաստ է հակառակն ապացուցել, ես պատրաստ եմ իրեն լսել: Եթե հեղինակն ի նկատի ունի ռադիկալ հակամիլիտարիստական ֆեմինիստական գաղափարախոսության դիկտատուրա ամբողջ աշխարհով մեկ... հետևություններ ինքներդ արեք:

Ցանկացած ուտոպիստի ես մեկ հարց եմ տալիս. իսկ ձեր ուտոպիան ինչպե՞ս է վարվում անհամաձայնների հետ: Նամանավանդ այն անհամաձայնների, ովքեր ավելի էֆեկտիվ են, քան ձեր ուտոպիայի ներկայացուցիչները: Զինաթափված մարդկության պայմաններում զինված մարդն ավելի էֆեկտիվ է: Բռնությունը բացառող հասարակության մեջ բռնություն կիրառողն ավելի էֆեկտիվ է: Ինչպե՞ս եք ապահովելու ձեր ուտոպիայի կենսունակությունն ու վերարտադրությունը:

Ու, երբ պատկերացնում եք ռեպրեսիաներն, օրենքների խստացումները, ցենզուրան, որոնք պահանջվելու են այդ ուտոպիայի պահպանման համար, հասկանում եք, որ գործ ունեք գաղափարախոսական բռնակալության հետ: Ինչպիսին, օրինակ, արմատական իսլամն է: Իսլամի նպատակն էլ է բոլոր մարդկանց ջիհադի (դասական ու բազմաստիճան ջիհադի) միջոցով միավորել Ալլահի ժողովրդի տեսքով ու դադարեցնել պատերազմներն, Ալլահի արդարությունը հաստատել երկրի վրա:

Պատերազմը շահութաբեր է էլիտաների և կորպորացիաների համար

Նավթային ոլորտն Ուկրաինա-Ռուսաստան հակամարտությունների հետևանքով միայն 2015 թվականին կորցրել է 250,000+ աշխատատեղ: Կասկածում եմ, որ ՏՏ ոլորտն է շահել: Լիքը կորպորացիաներ կորցնում են պատերազմից: Լիքը ոչ կորպորացիաներ (ՌԴ-ն պետական մակարդակի վրա է զենք արտադրում ու վաճառում, ոչ թե կորպորատիվ) շահում են զենքի վաճառքից: Նորից տեսնում ենք սոցիալիստական Լենինի  ժամանակներից թխած հռետորաբանություն, որի տակ բացարձակապես ոչ մի օրինաչափություն չկա:

Տեքստի հեղինակները գալիս են հետևության, որին երևի մեկ էլ Օտյանի պարոն Բ. Փանջունին գար: Որոշ դրույթներ ճիշտ էին (այո, Հայաստանի ու Ադրբեջանի քրեաօլիգարխիկ համակարգերը սառեցրած կոնֆլիկտն օգտագործում են ժողովրդին հուզումներից հետ պահելու համար), որոշ դրույթներ՝ կիսաճշմարտություններ, որոշները՝ լրիվ իրականությունից հեռացած ապուշություններ: Իսկ վերջնական եզրակացությունը հենց իմ ասած փանջունիությունն էր:

Փորձեք հասկանալ, որ ձեր բոլոր ռադիկալ հակամիլիտարիստական պիզդաբոլությունները, երբ ձեզ վրա կրակում են, նույն էֆեկտիվությունն ունեն, ինչ ռադիկալ հակամիլիտարիստական աղոթքներն առ Քրիստոս: Այլ կերպ ասած, էֆեկտիվություն չունեն:

Արդյո՞ք ես ցանկանում եմ պատերազմ: Եթե հնարավորություն կա խուսափելու, ապա ոչ, չեմ ցանկանում: Պատերազմը սարսափելի բան է, ու պատերազմի զգտող մարդիկ իրոք արյունարբու են: Բայց ես նախընտրում եմ պատերազմ, եթե այլընտրանքն իմ, իմ մերձավորների, իմ տեսակի ոչնչացումն է:

Նույնիսկ չդիտարկելով ռադիկալ ֆեմինիզմի մնացած չարիքները, միայն դիկտատուրայի հակումն ու ոչ էֆեկտիվությունը՝ պատերազմ կանխելու հարցում, բավական են այս հոդվածը ոչ ադեկվատ որակելու համար: Բայց Epress-ը շարունակում է դրանք հրատարակել ֆանատիկի ջանասիրությամբ: Ու մարդիկ շարունակում են լայքել ու տարածել:

Փորձեք հասկանալ, որ իրականությունը վանիլային շաքարաքլոր չի, այն հաճախ շատ տգեղ դեմք ունի: Նույնիսկ եթե դուք ձեզ Գանդի անվանեք ու կլիզմաների, անչափահաս աղջիկների հետ մերկ քնելու ու իրենց էլ կլիզմաներ անելու, սեքսը ժխտելու ու Կամայի տաճարները թրիքի մեջ թաղելու միջոցով սկսեք ճնշել ձեր ագրեսիայի հակումները, կգա մեկն, ով ձեզանից ագրեսիվ է, կվերցնի, ինչ իրեն պետք է, ու կգնա: Նման պրիմիտիվ, գաղափարականորեն դատարկ հռետորաբանությունն ի վիճակի չի որևէ բան ստեղծել: Իհարկե, միշտ կլինեն դժգոհ մարդիկ, ու սա էլ, լինելով դժգոհներին ուղղված գաղափարախոսություն, միշտ իր հետևորդները կունենա:

Բայց փորձեք պատկերացնել, թե ինչ կլինի դժգոհների հետ, երբ իրենց տան, ինչ իրենք պահանջում են:

Սոցիալիզմի ու կապիտալիզմի մասին

Քանի որ վերջերս տարբեր տարիքի հիպստերների մոտ մոդա է Մարքսի «Կապիտալի» մեկնաբանություններ ցիտելը, փորձեմ բացատրել, թե ինչով են տարբերվում սոցիալիստական ու կապիտալիստական մտածողական մոդելներն իրարից ու ինչու կապիտալիզմն այն չարիքը չի, որն իրեն փորձում են ներկայացնել:

Վերլուծությանս մեջ ես կառաջնորդվել առավել լիբերալ սոցիալիստական մոդելով, ոչ թե ՍՍՀՄ «պրոլետարիատի դիկտատուրայով», ի վերջո, մեր նպատակը հասկանալն է, ոչ թե օպոնենտին դեմոնիզացնելն, ինչպես հաճախ վարվում են մեր հիպստերները:

Սկսենք օրինակից. կրթական համակարգը: Պետական կրթական համակարգը, ինչպես ցանկացած այլ պետական ինֆրաստրուկտուրա, դե յուրե պատկանում է ժողովրդին: Վճարելով ուսման վարձ, հարկեր, մենք ֆինանսավորում ենք կրթական համակարգն ու փոխարենը ստանում կրթություն: Որոշ մարդիկ պահանջում են, որ կրթական համակարգը դառնա անվճար: Հասկանանք, որ դա նշանակում է ընդհանուր հարկերի բարձրացում. կրթության վարձերից ստացված ֆինանսավորումը հավասարաչափ բաշխվում է բոլոր հարկատուների վրա, անկախ նրանից, իրենց այդ կրթությունը պետք է, թե ոչ: Բացի դրանից, ունենալով մոնոլիթ կրթական համակարգ, մենք ստիպված ենք ամեն տեղ կիրառել նույն կրթական մոդելն՝ իր բոլոր դրական ու բացասական կողմերով: Եթե մենք դժգոհ ենք կրթական համակարգից, մենք բողոքում ենք համապատասխան պետական մարմիններին ու պահանջում կրթական ռեֆորմներ: Հաշվի առնելով, որ կրթական համակարգից օգտվողների ու դժգոհների մեծ մասը կրթական ոլորտի մասնագետներ չեն, կրթական համակարգը ստիպված է պոպուլիզմը նախընտրել էֆեկտիվությանը:

Պետական կրթական համակարգին մենք դեռ կվերադառնանք, բայց փորձենք ներկայացնել մասնավոր կրթական մոդելը: Այս մտածողական մոդելը դիտարկում է կրթությունը ոչ թե որպես իրավունք, այլ որպես ծառայություն: Մասնավոր կրթական հաստատությունում դուք վճարում եք ծառայության դիմաց: Կրթական ոլորտը վերածվում է կրթական ծառայությունների շուկայի. դուք, որպես այդ շուկայի սպառող, ազատ եք ընտրել այն կրթական հաստատությունը, որը ձեզ բավարար գին-որակ հարաբերակցություն կտա: Պոպուլիզմն այս դեպքում չի գործում, որովհետև, կրթություն ստանալուց հետո, դուք հայտնվում եք աշխատաշուկայում ու արդեն ձեր սեփական ծառայություններն եք առաջարկում գործատուներին՝ վարձատրության փոխարեն: Իսկ գործատուն թքած ունի, թե ձեր կրթական հաստատության կրթական մոդելն ինչքան պոպուլյար էր: Իրենք ուզում են լավ մասնագետ: Կրթական հաստատությունները, մրցակցելով իրար հետ, չեն կարող բարձրացնել գինը/իջեցնել որակը. դուք միշտ ունեք այլընտրանք: Բացի, իհարկե, մոնոպոլիայի դեպքերից, երբ ամբողջ կրթական համակարգը հայտնվում է մեկ անձի կամ կազմակերպության դեպքում:

Այս մոդելի օպոնենտները բողոքում են, որ վճարունակությունը դառնում է կրթություն ստանալու հնարավորության ու կրթության որակի որոշիչ հատկանիշ: Նախ՝ ֆիքսեմ, որ իրոք հավասար հնարավորություններ հնարավոր են միայն անվճար կրթական համակարգի դեպքում: Նույնիսկ պետական վճարովի կրթական համակարգի դեպքում, երբ կան կան սահմանափակ քանակության անվճար տեղեր, վճարունակ ուսանողն ունի առավելություն անվճարունակի նկատմամբ՝ նույն գնահատականների դեպքում:

Սոցիալիստները կասեն՝ եկեք հարկենք հարուստներին, ինչու՞ բաշխել կրթական վարձը բոլոր հարկատուների միջև: Նախ՝ դա կբերի նրան, որ կրթական համակարգը կֆինանսավորվի հենց այսպես կոչված «հարուստների» կողմից: Մյուս կողմից, սա կապիտալի շրջանառության սկզբունքի սխալ հասկանալու հետևանք է:

Առողջ կապիտալիստական համակարգերում, ոչ թե օլիգարխիայում, ինչպիսին է Հայաստանը, բարձի տակ դրված կապիտալը մեռած կապիտալ է: Այն անընդհատ պետք է դրվի շրջանառության մեջ: Այլ կերպ ասած, այսպես կոչված «հարուստները» ոչ թե ունեն մեծ քանակության փող, այլ կառավարում են մեծ քանակության փողի շրջանառությունը: Իրենք ներդրումներ են կատարում, աշխատավարձեր են վճարում, նոր գործատեղեր են բացում: Ոչ թե մեր չտեսների նման «հարստանամ՝ ոսկուց ունիտազ կառնեմ» մոտեցումը կիրառում (կապիտալիստական համակարգում «ոսկուց ունիտազը» նույնպես մեռած կապիտալի օրինակ է): Հարկելով իրենց, մենք մասնավոր ոլորտից վերցնում ենք իրենց շրջանառության մեջ դրած գումարն ու ներդնում կրթական ոլորտի մեջ: Արդյունքում նվազում են աշխատավարձերը, քչանում/չեն ավելանում աշխատավայրերը, ներդրումները: Ի վերջո, մենք ունենք համակարգ, որի մեջ մեր կապիտալը շրջանառում է: ՀՆԱ-ն ցույց է տալիս շրջանառող կապիտալի աճը:

Մյուս կողմից, պետական կրթական համակարգը պլանային տնտեսության մոդելով է աշխատում: Այն սահմանում է ամեն մասնագիտության անհրաժեշտությունն ու կրթական տեղերը, անվճար (պետության կողմից ֆինանսավորվող) տեղերը և այլն: Մասնավոր կրթական համակարգի դեպքում պահանջարկն է ծնում առաջարկ: Երբ պահանջված են, ասենք, ծրագրավորողներ, ծրագրավորողի աշխատավարձն աշխատաշուկայում աճում է, ինչպես աճում է ծրագրավորողի կրթական տեղի պահանջարկը: Համակարգն ինքնակարգավորվում է, ոչ թե պահանջում է արտաքին գնահատականներ ու կարգավորումներ: Իսկ խիստ տաղանդավոր աղքատ երեխաների խնդիրը կարելի է կարգավորել կրթական գրանտների, կրթական հաստատության սեփական կադրեր պատրաստելու պահանջի, կրթական հաստատության ռեպուտացիայի ավելացման պահանջի, իսկ կոմերցիոն գիտահետազոտական աշխատանքով զբաղվելու դեպքում՝ լավ ուսանողից ֆինանսական եկամուտ ստանալու հեռանկարի (երբ կոնկրետ ուսանողի կրթություն ստանալը դիտարկվում է որպես ֆինանսական ներդրում), կրթական վարկերի միջոցով: Այս համակարգը կատարյալ չի, ինչպես ցանկացած ուրիշ համակարգ: Բայց այն աշխատում է ու մեզ տվել է երևի աշխարհի լավագույն կրթական հաստատությունները. Մասաչուսեցի Տեխննոլոգիայի Համալսարան, Հարվարդ, Օքսֆորդ, Քեմբրիջ, և այլն:

Չդեմոնիզացնելով կողմերից ոչ մեկը, մենք կրթական համակարգի օրինակի վրա ուսումնասիրեցինք պլանային ու շուկայական տնտեսական մոդելների, պետականացման ու մասնավորեցման տարբերություններն, առավելություններն ու թերությունները: Հետագա գրառումներում ես հուսով եմ ընդլայնել այս թեման ու ավելի մանրամասն ներկայացնել, ինչպես նաև կխնդրեմ տնտեսագիտության մասնագետների մասնագիտական կարծիքներ տալ հարցի շուրջ:

Մուսուլմանների, բռնության ու վառելու կոչերի մասին

Վերջին մի քանի օրերին միանգամից երկու ողբերգական դեպք տեղի ունեցավ՝ երկուսն էլ կրոնական ենթատեքստով: Փետրվարի 29-ին ուզբեկ դայակ Գյուլչեհրա Բոբոկուլովան գլխատեց իրեն վստահված չորս տարեկան աղջկան: Պատճառներն՝ ամուսինը նոր կին էր վերցրել, քանի դեռ նա Ռուսաստանում աշխատում էր, ու գլխի միջի ձայներն էին իրեն դա հրամայել: Հետո լուր եկավ, որ վարձով բնակվող ադրբեջանցին «ալլահու աքբար» գոռալով սպանել է իր տանտիրոջը: Երկրորդ լուրի հետ կապված МК-ի հոդվածում նաև գրված էր, որ ադրբեջանցին տանը հակապուտինիստական գրառումներ ուներ:

Ավելի քիչ ուշադրության արժանացան հոդվածներն այն մասին, որ դայակ Գյուլչեհրա Բոբոկուլովան արդեն 15 տարի տառապում էր ծանր շիզոֆրենիայով:

Ու լիքը, նույնիսկ բավականին ադեկվատ մարդիկ, կոչեր արեցին մուսուլմաններին աքսորելու-սպանելու-վառելու մասին:

Երբ քրիստոնյա Անիտա Բրեքստոնը սպանեց 20-ամյա աթեիստ Կրիստալ Հիլլմանին իր աստծուն չհավատալու համար, ու դիակն օրերով թողեց բազմոցին, ոչ ոք քրիստոնյաներին աքսորելու-սպանելու-վառելու կոչեր չարեց:

Մուսուլմանությունը, մեղմ ասած, ոռի կրոն է: Ինչպես և քրիստոնեությունը: ISIS-ն ու Բոկո Հարամը դրա կենդանի վկայություններ են: Իսպանական ինկվիզիցիան հիշողություն է անցյալից: Աբորտների հետ կապված բռնությունն ու սպանությունները մեր օրերում: Եվ այլն:

Ու իմ նշած մարդասպանների մտածելակերպի ձևավորման մեջ էլ իրենց կրոնը զգալի դեր ունի: Բայց արդյո՞ք հենց բուն սպանությունների հետ ուղղակի կապ ունի: Կարծում եմ՝ ոչ: Ու անիմաստ, չարդարացված բան է՝ փորձել ամեն մահմեդականի կամ քրիստոնյայի դիտարկել որպես մանկասպան ու պատասխանատվության կանչել շիզոֆրենիայով տառապող, աֆեկտի վիճակում գտնվող կնոջ արարքի համար:

Ես հասկանում եմ, որ Գյուլչեհրա Բոբոկուլովայի արարքը հրեշավոր էր: Այն ինձ պակաս չի ցնցել, քան ձեզ: Մեր միակ տարբերությունն այն է, որ ես արյուն չեմ պահանջում: Նամանավանդ անմեղ արյուն:

Թե՛ քրիստոնեությունը, թե՛ մուսուլմանությունն իմ թշնամիներն են: Ես կցանկանայի երկուսն էլ ջնջված տեսնել աշխարհի երեսից: Բայց ոչ մարդկանց հալածելու ու սպանելու հաշվին:

Խաղաղություն ձեզ:

Աբորտների մասին ընդհանրապես, սելեկտիվ աբորտների մասին՝ առանձին

Խիստ հաստագլուխ մարդու հետ վիճելուց հետո միտք առաջացավ, որ պետք է աբորտների թեմային մի հատ խորը անդրադառնալ:

Աբորտը հղիության արհեստական ընդհատումն է: Նորմալ դեպքերում այն իրականացվում է հիվանդանոցային պայմաններում: Վատ զարգացած երկրներում հաճախ տարածված է այսպես կոչված «տնական աբորտների» արատավոր պրակտիկան, երբ հիվանդանոց չդիմելու և այսպես կոչված «խայտառակ չլինելու», հղիությունը թաքցնելու նպատակով աբորտն իրականացվում է ներքին կարգով՝ ոչ մասնագետի կողմից: Հաշվի առնելով, որ ցանկացած աբորտ որոշակի ռիսկ է պարունակում կնոջ առողջության համար, «տնական աբորտների» ելքը կարող է ընդհանրապես մահացու լինել: Հայաստանի Հանրապետությունում հղիության արհեստական ընդհատման կարգը հաստատված է ՀՀ վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին օրենքով: Ըստ այդ օրենքի, մինչև 12 շաբաթական հղիությունը կարելի է ընդհատել ըստ կնոջ դիմումի, իսկ մինչև 22 շաբաթականն՝ ըստ բժշկասոցիալական ցուցումների, կնոջ համաձայնության դեպքում: Այս ժամկետների համար հիմք են հանդիսանում սաղմի զարգացման փուլերն ու էթիկ նկատառումները:

Բացի օրենքով կարգավորված լինելուց, հասարակական որոշ խմբեր ունեն իրենց կարծիքը հղիության արհեստական ընդհատման կապակցությամբ: Մասնավորապես, որոշ խմբեր դիտարկում են աբորտը որպես մանկասպանություն: Նման խմբերի որոշ ներկայացուցիչներ նույնիսկ գնացել են ահաբեկչական գործողությունների աբորտ իրականացնող կլինիկաների և բժիշկների նկատմամբ: National Abortion Federation-ի տվյալներով, միայն ԱՄՆ տարածքում 90-ականներին հակաաբորտային ակտիվիզմով զբաղվող մարդիկ իրականացրել են 7 սպանություն, 1977-ից մինչ այսօր ԱՄՆ-ում ու Կանադայում կատարել 17 սպանության փորձ, 383 սպանության սպառնալիք, 153 հարձակում ու ծեծ, 100 կարագաթթվի միջոցով հարձակում, 373 ներխուժում անձնական տարածք, 41 պայթեցում, 655 սիբիրախտի սպառնալիք, 3 առևանգում: 1973-2003 թթ. աբորտներ իրականացնող բուժհաստատությունների ու բուժաշխատողների նկատմամբ բռնության դեպքերից 300-ը որակվել են որպես «ծայրահեղ»՝ ըստ RAND անկախ հետազոտական ընկերության տվյալների:

Որոշ մարդիկ հակաաբորտային գաղափարներ ունեն սենտիմենտալ նկատառումներով, որոշները՝ կրոնական: Վերոհիշյալ խմբերն իրենց անվանում են pro-life: Ես իրենց անվանում եմ դալբայոբներ: Թե ինչու՝ կտեսնենք ստորև:

Քանի որ նման խմբերը սիրում են խնդիրը պրիմիտիվացնել լոզունգի մակարդակի, ես իմ հոդվածում կքննարկեմ հարցը հնարավորինս խորը: Իսկ «մի՛ սպանեք ապագա երեխային» լոզունգը նույն «հավի ձու ուտելով հավի դաշտանն եք ուտում» օպերայից է: Խնդիրը սխալ հասկացած, սենտիմենտալ ու հիստերիկ:

Նախ հասկանանք, թե ինչը կարող է կնոջը մղել աբորտի: Կունենանք երկու տարբերակ. կամ հղիությունն անցանկալի է, կամ էլ հղիության ընթացքում ի հայտ են եկել այլ հանգամանքներ՝ սաղմի վնասվածք, մոր առողջությանն ու կյանքին սպառնացող վտանգներ, ընտանիքի ֆինանսական դրության վատթարացում և այլն: Երկրորդ դեպքը հենց մեր նշած «բժշկասոցիալական ցուցումներն» են, ու, իմ կարծիքով, երբ ընտրությունը մոր կամ դեռ հիպոթետիկ երեխայի կյանքի միջև է, ցանկացած առողջ դատող մարդ կընտրի պահպանել մորը:

Անցանկալի հղիությունները մի փոքր ավելի բարդ են: Այստեղ կան թե՛ չպաշտպանված սեքսից առաջացած հղիության դեպքեր, թե՛ կոնտրացեպցիայի միջոցների սխալ աշխատանքի հետևանքներ, թե՛ բռնաբարության զոհերի հղիանալու դեպքեր: Եթե չպաշտպանված սեքսից առաջացող հղիությունների քանակը կարելի էր կրճատել ճիշտ սեռական դաստիարակության միջոցով (գաղափար, որին մեր հայեցի ավանդոֆիլները վերաբերվում են ինչպես տերտերն աղքատությանը), ապա մյուս երկուսի հետ ոչինչ անել չենք կարող:

Հասկանանք, որ մինչև ծնվելը երեխան հիպոթետիկ է: Նա գոյություն չունի: Կա բեղմնավորված ձվաբջիջ: Բջիջները սկսում են բաժանվել, սկսում է ձևավորվել սաղմը: Աստիճանաբար սաղմը վերածվում է երեխայի, պրոցեսը սովորաբար 7-9 ամիս է տևում, ու արդյունքում երեխան ծնվում է: Աբորտի թույլատրելի ժամկետի էթիկ պատճառը հիմնված է հենց ժամկետի վրա, որից հետո մենք արդեն ոչ թե սաղմ, այլ երեխա ունենք, որն արդեն ունի ծնվելու իրավունք: Մյուս կողմից, այդ հիպոթետիկ երեխան հաճախ ունի անձնական արժեք ծնողների համար, որն օբյեկտիվ չափանիշներով հնարավոր չի գնահատել: Այնպես որ, աբորտը սովորաբար ծանր ու պատասխանատու որոշում է: Քանի որ հղիության ամբողջ պրոցեսն ընթանում է կնոջ օրգանիզմում, բոլոր իր ռիսկերով ու հետևանքներով, ու ծննդաբերում է նույնպես կինը, աբորտ անելու կամ չանելու որոշում կարող է ընդունել միայն կինն ու ոչ ոք չի կարող իրեն զրկել այդ իրավունքից:

Աբորտի մեջ ոչ մի ուրախ բան չկա, բայց այն չարյաց փոքրագույնն է: Բռնաբարության զոհ կնոջն ինչքանո՞վ է արդարացված ստիպել ծննդաբերել իրեն բռնաբարողի երեխային: Անցանկալի երեխան սովորաբար թե՛ ծնողին է դժբախտացնում, թե՛ ինքն է դժբախտ, ողորմելի գոյություն ունենում: Մանկատներն էլ, ինչպես գիտենք, դրախտ չեն: Ու աբորտը, եթե արվել է թույլատրելի ժամկետի մեջ, բնավ մանկասպանություն չի: Այո, հիպոթետիկ երեխան դադարում է գոյություն ունենալ: Եթե դուք երազում եք երեխա ունենալ, հետո դադարում եք երազել դրա մասին, նույն բանն է տեղի ունենում, պարզապես այս դեպքում երեխան արդեն գոյություն ունենալու ընթացքի մեջ էր: Սաղմը չունի մտային պրոցեսներ, կենսափորձ, ճաշակ, բնավորություն ու անհատականություն: Այն ընդամենը սաղմ է, որը կարող է վերածվել կամ չվերածվել երեխայի: Այնպես որ, «մի սպանեք ապագա երեխային» կոչերը հեռու են իրականությունից: Դեռ գոյություն չունեցող երեխային հնարավոր չի սպանել: Ընդամենը կասեցվում է անորոշ հավանականություն:

Սելեկտիվ աբորտներն իրենցից ներկայացնում են հղիության ընտրողական ընդհատում՝ կախված երեխայի սեռից: Սովորաբար իրենք տեղի են ունենում, երբ սաղմն իգական սեռի է: Չինաստանում, օրինակ, դա պայմանավորված է տղա երեխայի առավել աշխատունակ լինելով: Հայաստանում դա հաճախ պայմանավորված է թե՛ «անպայման ցեղի շարունակող տղա ունենալու» մղմամբ, թե՛ աշխատունակության գործոնով: Սելեկտիվ աբորտներն, ինչպես «տնային աբորտները», արատավոր պրակտիկա են: Չլինելով, ինչպես մնացած աբորտները, մանկասպանություն, իրենք հանդիսանում են խտրականության ձև: Նախկինում հենց Հայաստանում տարածված էր նորածին աղջիկներին սպանելու պրակտիկան: Աննա Ոսկանյանի «Սեռով պայմանավորված հղիության արհեստական ընդհատումները որպես ընտանիքում գենդերային խտրականության արտահայտում» զեկույցի մեջ կարդում ենք.

Նույն կինը ներկայացրեց նաև մեկ դեպք, որը կապված էր իր սեփական մոր ծննդյան պատմության հետ և որը տեղի է ունեցել 1960-ական թվականներին: Իր իսկ տատիկը պատմում է, որ երբ ինքը 5-րդ աղջկան է ունեցել, այսինքն նրա մորը, շրջապատի կանայք եկել են, ասել. «Տար շրջի»: Որ տատիկին հարցրել են, ինչ է նշանակում դա, նա պատասխանել է որ իրենց ժամանակ իրենց գյուղում նա, ով ծնված երեխային չէր ուզում, տանում էր անտառ ու դեմքով հողին պառկացնում, երեխան խեղդվում էր, մահանում: Տատիկը պատմում էր, որ անտառի այդ ճանապարհով գնալիս աջ ու ձախ կողմերով շրջված երեխաներ էին:
«Ուղղակի, որ եկան տեսան, ինչ սիրունիկ, բաց գույնի աչքերով աղջիկ է, բոլորն ասացին մի շրջի…»

60-ական թվականները վաղ անցյալ չեն, ու ցավալի է, որ նման բարբարոսական պրակտիկաները տեղ են ունեցել հայկական հասարակության մեջ: Ամեն անգամ, երբ ինչ-որ մեկը ձեզ ասի «ավանդական հայեցի բարոյական ժամանակների» մասին, սա կարող եք մտցնել իր աչքը:

Ժամանակը մեզ երևութային քաղաքակրթություն է տվել, բայց չի ազատել ներքին բարբարոսությունից: Հիմա մարդիկ աղջիկով հղի լինելու մասին իմանում են նախքան ծննդաբերությունը, երեխային «շրջելու» փոխարեն ընդհատում են հղիությունը: Բայց մղումները, մոտիվացիաները, որոնք պատճառ էին դարձել երեխա «շրջելու» սարսափելի պրակտիկային, չեն անհետացել:

Ահա թե ինչու է ընթանում պայքար սելեկտիվ աբորտների դեմ:

Ցավոք, որոշ բութ հակաաբորտային ակտիվիստներ այդ պահը փորձում են օգտագործել իրենց սեփական տեսանկյունը քարոզելու համար: Երբեմն իրենք դա քողարկում են ֆեմինիզմի քննադատության անվան տակ: Որպես ֆեմինիզմի երրորդ ու չորրորդ ալիքների օպոնենտ, ես կարող եմ վստահ ասել, որ սելեկտիվ աբորտների դեմ պայքարը ոչ թե ֆեմինիստական, այլ համամարդկային է: Իսկ հղիության ընթացքը պահպանելու կամ ընդհատելու իրավունքը, ինչպես նաև դրա հետ կապված առողջապահական ծառայությունները՝ ամեն կնոջ անքակտելի իրավունքը:

Հուսով եմ՝ լավ ներկայացրեցի տեսանկյունս:

«ZGUSHACEQ KANAYQ EN», կամ CAR U NAXAND վերադարձ հայկական կինոինդուստրիային

Ես իրոք չեմ պատկերացնում, թե ինչպես է հայկական կինոինդուստրիան հաջողացնում իրար հետևից վիժել այսքան աղբ: Սերիալները եթե նույնիսկ բաց թողնենք: «Ցասում» այսպես կոչված սարսափ ֆիլմը, որի ընթացքում մոտ երեք րոպե նկարած են դերասանուհու քթանցքի միջի մազերը: Ու դա ֆիլմի պակաս տհաճ երեք րոպեներն են:

Ինչպես կարող եք տեսնել իմ տեղադրած կադրերից, «Ցասումը» խիստ հոռի ֆիլմ էր: Եթե ցանկանում եք համոզվել, վերջին անգամ այն հասանելի էր Youtube-ում:

Ինչ-որ մեկը, պրոֆիլի նկարին ֆիլմի պլակատը, անամոթություն ունեցավ մտնել իմ բլոգի համապատասխան հոդվածն ու այսպիսի մեկնաբանություն թողնել.

ES TESELEM.. LAVEL FILMER
U SAXIT XORHURD KTAM GNAL NAYEL

Բնականաբար՝ ֆիլմը հաջողության չհասավ նույնիսկ հոռի ֆիլմերի սիրահարների շրջանում: Մեկը կասի՝ դե, անկախ ֆիլմերն այնպիսի ոլորտ են, որ ցանկացած մակարդակի հոռի ֆիլմ կարող է նկարվել: Սա Հ1-ի պրոդուկցիան է ու պակաս հոռի չի.

Հետո հայտնվում է Հենրի Քոչարյանն իր «Փոքրիկ զորավարով»: Հոռին չափազանց փափուկ խոսք է այդ ֆիլմը նկարագրելու համար: Ու թվում է՝ նման բան նկարահանելուց հետո Հենրի Քոչարյանի ռեժիսորական կարիերան կարելի էր բարեհաջող ավարտված համարել: Բայց չէ, դիմավորեք: «ZGUSHACEQ KANAYQ EN», Հենրի Քոչարյանի նոր ֆիլմը, որը հոռիության նոր բարձունքներ է նվաճում.

Ես չեմ պատկերացնում այն մարդուն, ով ֆինանսական միջոցներ է հատկացնում նման բանի նկարահանմանը: Ես չեմ պատկերացնում կինեմատոգրաֆ, որը հայկականից վատն է: Համենայն դեպս, ես տեղյակ չեմ: Նույնիսկ Սարիկ Անդրիասյանը, որը հոռի կինեմատոգրաֆի հայրերից է, համեմատելի չի սրա հետ:

Ու ես վախենում եմ պատկերացնել այս հոռի կինեմատոգրաֆի հանդիսատեսին, ու չեմ կարող հավատալ, որ այն ինձ հետ էվոլյուցիոն զարգացման նույն աստիճանի վրա է գտնվում:

Տրնդեզի մասին

Երեկ տնից դուրս գալիս տեսա՝ շենքի դիմաց կրակ է վառած, շուրջն ինչ-որ խառը մարդիկ են կանգնած, փուչիկներով, տոնական հագուստներով, և այլն: Կարծես ինչ-որ բանի սպասեին: Որպես ինկվիզիցիայի ձեռքը մի օր ընկնելու հեռանկարը լուրջ ընդունող մարդ, շենքի հետևով գնացի, ուր գնում էի: Չէի հիշում, թե ինչ օր է:

Երբ սկսեցին կրակի շուրջ զիլինա պարել ու թռվռալ վրայով (կրակը կես խորովածի կրակ էլ չէր լինի), արդեն հասկացա ինչն ինչոց է:

Ինչ-որ մեկին կթվա՝ ես ծաղրում եմ Տրնդեզը: Բնավ ոչ: Բայց եկեք պատմեմ ձեզ իմ մանկության տրնդեզի մասին:

90-ականների իմ տեսած Տրնդեզներին չկային քաղաքակիրթ փուչիկներ, տոնական հագուստներ ու նման բաներ: Հիմնական կազմակերպիչները հենց երեխաներն էին: Մի բակում հաճախ երեք և ավելի խարույկ էին վառում՝ չափսերով իրար հետ մրցող: Փշեր, ձմռանից մնացած չորացած ճյուղեր, ձյան հալվելուց հետո բացված չոր խոտ էինք վառում, քանի որ վառելափայտը թանկ հաճույք էր: Բայց կրակի բարձրությունը երբեմն անցնում էր հինգ մետրից, այնպես որ, թռչում էինք ոչ թե կրակի վրայով, այլ միջոց: Բավականին քաոտիկ պրոցես էր, բայց չեմ հիշում ոչ մի դժբախտ պատահար: Ամենակարևորը՝ այն մի տեղ էր հավաքում բոլորին, բոլորն ուրախ էին, խոսում էին, կատակում, թռնում կրակի միջով, խաղում:

Կրակը 90-ականների երեխաների համար երևի ամենակարևոր տարերքն էր: Ձմռանը եթե վառարանիդ մեջ կրակ չկար, ցրտին պիտի մի կերպ սվիտեր ու գուլպա հագած, վերմակներով փաթաթված մրսեիր գիշերը: Տան ներսում ջուրը սառչում էր: Իսկ երբ կրակը կար, նստում էինք վառարանի կողքն ու նայում ածուխներին: Մեկ-մեկ հարվածում իրենց ու նայում թռչող կայծերին: Կրակը կյանք էր նշանակում: Երևի դրա համար էր Տրնդեզն այդքան ուրախ անցնում: Մեջն ինչ-որ վայրի նախնադարյան բան կար, կապ արմատների հետ: Համենայն դեպս, ես այդպես եմ հիշում:

Բայց այն, ինչ ես տեսա երեկ, վախկոտ, ողորմելի ու կեղծ նմանակում էր այն Տրնդեզների, որ ես տեսել եմ: Ցավալի է:

Ոչ պոպուլյար կարծիք՝ տրանսգենդերության շուրջ

Իրականում ես սովորաբար խուսափում եմ տրանսգենդերությանն անդրադառնալուց, քանի որ հարցը չափազանց քաղաքականացված է ու դժվար է կողմնորոշվել, առանց տրանսգենդեր մարդկանց հետ լիարժեք շփում ունենալու ու նրանց հոգեբանական-ֆիզիոլոգիական մոդելներն ուսումնասիրելու: Այս անգամ էլ, երևույթին կձգտեմ միանշանակ գնահատականներ չտալ ու սահմանափակվել միայն այն տեսանկյունով, որին ինքս եմ հանգել:

Ավելացնեմ նաև, որ տրանսգենդերության ու նույնասեռականության մասին ես ունեմ բավականին տարբեր կարծիքներ, ու համարում եմ դրանք կտրուկ իրարից տարբերվող խնդիրներ:

Լինելով «անբարո գեյրոպաների պրոպագանդիստ» նացիոնալիստների համար ու «տրանսոֆոբ պահպանողական»՝ լիբերալների համար, երկու կողմերի տեսանկյուններն էլ հարցի շուրջ ինձ համար շատ միակողմանի ու մակերեսային են:

Արդյո՞ք ես դիտարկում եմ տրանսվեստիզմն ու տրանսսեքսուալիզմը որպես նորմալ երևույթներ: Ոչ: Չեմ դիտարկում: Դրանք նորմայից շեղումներ են: Իհարկե, ի տարբերություն շատ ուրիշ մարդկանց, ինձ համար աշխարհը սև ու սպիտակ չի, ես լրիվ գիտակցում եմ ամեն տղամարդու մեջ կանացիության որոշակի չափի առկայությունն ու ամեն կնոջ մեջ՝ տղամարդկային մասի առկայությունը: Բայց երբ տղամարդը սկսում է իրեն համարել կին, կամ կինը՝ տղամարդ, դա շեղում է նորմայից:

Գալիս ենք մեկ այլ կարևոր հարցի. արդյո՞ք նորմայից շեղում լինելը բավական է մարդու նկատմամբ բացասական վերաբերմունք ունենալու համար, առավել ևս՝ մարդուն մարդկային իրավունքներից զրկելու կամ հալածելու համար: Նորից, պատասխանը ոչ է: Մեզանից ամեն մեկն էլ շեղում է ինչ-որ նորմայից: Գենդերային նորմաների վրա ֆիքսվելն ու մարդկանց որակի մասին դատելն ըստ այդ նորմայից շեղումներն, իմ կարծիքով, սխալ է:

Իմ դիրքորոշումն այս հարցի շուրջ հետևյալն է՝ մարդու տրանսգենդեր լինելը չի խոսում իր անհատական որակների մասին, ու ես հրաժարվում եմ նրան դրական կամ բացասական վերաբերմունք ցուցաբերել միայն տրանսգենդեր լինելու հիման վրա: Բացի դրանից, ես համարում եմ, որ տրանսգենդեր մարդիկ, ինչպես մնացած բոլորը, պետք է ունենան հավասար իրավունքներ ու ազատություններ:

Եթե մինչև այս պահը իմ տեսանկյունը կարելի էր որակել որպես «չափավոր լիբերալ», ապա այս կետից իմ տեսանկյունը սկսում է կտրուկ տարանջատվել լիբերալներից:

Արդյո՞ք տրանսգենդեր լինելը լավ բան է: Եթե նույնիսկ հավատանք, որ տրանսգենդեր մարդիկ «կանայք են տղամարդու մարմնի մեջ» ու «տղամարդիկ կանանց մարմնի մեջ», տրանսգենդեր լինելը լուրջ անձնական ողբերգություն է ու կոնֆլիկտ: Երբ, ասենք, մեկի ընկերը մահանում է, ոչ մեկը չի փորձում համոզել նրան, որ ընկերոջ մահանալով պետք է հպարտանալ, տոնել դա, ընդունել որպես քո եսի բաղկացուցիչ մասը: Ցավոք, լիբերալների զգալի մասը զբաղված է հենց դրանով: Եթե մարդն ունի աջակցության կարիք, իհարկե, նա պետք է ստանա այդ աջակցությունը: Բայց քարոզել, թե, իմ օրինակի դեպքում, «լրիվ նորմալ ու բնական է, որ քո ընկերը մահացել է, այդպես էլ պետք է լիներ, դա նույնիսկ հիանալի է, որ նա մահացել է, նայիր, աշխարհում ինչքան հիանալի մարդիկ կան, ում ընկերը նույնպես մահացել է»: Չգիտեմ, այնքան էլ խելքին մոտ չի:

Տրանսգենդերությունը, ինչքանով ես կարող եմ դատել, հոգեբանական ու ֆիզիոլոգիական գենդերի անհամապատասխանություն է: Արդյո՞ք դա հոգեկան հիվանդություն է: Ես նախընտրում եմ հոգեկան հիվանդությունների դասակարգման մեթոդը, որը հատուկ է հոգեվերլուծության դպրոցին: Այն է թե՝ եթե մարդը ֆունկցիոնալ է, ապա հոգեկան հիվանդություն չի: Իսկ տրանսգենդերությունն, ընդհանուր առմամբ, մարդու ֆունկցիոնալության վրա այնքան չի ազդում, որ դա անվանենք հոգեկան հիվանդություն:

Ցավոք, թե՛ տրանսգենդերությանը կողմ, թե՛ դեմ թևերը չափազանց մեծ ճնշում են գործադրում բոլոր ոլորտներում, որպեսզի հնարավոր լինի նույն պաշտոնական բժշկությունից ադեկվատ ուսումնասիրություններ ու պատասխան ստանալ հարցի շուրջ: Վերցնենք երկու սցենար.

Ա) Ա անձը տրանսգենդեր է: Տրանսգենդերության մեխանիզմները լրիվ չհասկանալով, իրենց մեջ ես չեմ խորանա, բայց ենթադրենք, որ Ա անձը մանկուց ԱՌԱՆՑ ԱՐՏԱՔԻՆ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ իրեն ընկալել է որպես հակառակ սեռի ներկայացուցիչ: Մեծանալուց հետո ինքը գիտակցում է, որ իրեն պետք է սեռի փոփոխության վիրահատություն անել: Վիրահատվելուց հետո ինքն ապրում է հակառակ սեռի ներկայացուցչի լիարժեք կյանքով՝ ամբողջապես փոխելով իր սեռը:

Բ) Բ անձը տրանսգենդեր է: Փոքր ժամանակ կրած հոգեբանական տրավմաների պատճառով նա անգիտակցաբար իրեն ասոցացնում է հակառակ սեռի ներկայացուցիչների հետ, ցանկանում է լինել հակառակ սեռի ներկայացուցիչ, կրում է հակառակ սեռի հագուստ: Լավ հոգեբանն օգնում է իրեն հաղթահարել մանկական հոգեբանական տրավմաներն ու նա վերադառնում է իր բիոլոգիական սեռին՝ ապրելով լիարժեք կյանք:

Իսկ հիմա խառնենք այս երկու դեպքերն իրար:

Գ) Նորից նույն Ա անձը, փոխանակ վիրահատություն կատարելու, դիմում է պահպանողական ռեաբիլիտացիոն կառույցի, որտեղ իր տրանսգենդեր վարքային մոդելները ճնշում են: Ա անձը սկսում է ապրել իր բիոլոգիական սեռի կյանքով, որը դժվար կլինի անվանել լիարժեք: Ընդհանուր առմամբ, մարդու անձնական երջանկությունը զոհաբերվել է հասարակական մի խմբի հոգու հանգստությանը: «Ռեաբիլիտատորները» շնորհավորում են իրար՝ «մոլորյալ գառի» վերադարձի կապակցությամբ:

Դ) Նորից Բ անձը, փոխանակ հոգեբանի դիմելու, օգնություն է խնդրում ինտերնետում: Հանդիպում է սոցիալական ցանցերում տրանսգենդեր մարդկանց խնդիրներով զբաղվող լիբերալ ակտիվիստների, որոնք իրեն բացատրում են, որ ինքն իրականում հերոս է, ու իր վիճակը լրիվ բնական է, ու որ «աստված իրեն ստեղծել է սխալ մարմնի մեջ»: Բ անձը, իր աջակիցների քաջալերմամբ, դիմում է սեռի փոփոխության վիրահատության: Եթե սովորական դեպքում հիվանդանոցը, լավ բժշկի դեպքում, կնկատեր, որ վիրահատության կարիքը չկա, մի քանի տարի ուղեղի լվացումներից հետո դա շատ ավելի դժվար է: Բ անձն անցնում է տրավմատիկ վիրահատություն՝ հաշմելով իր սեռական օրգանները, հորմոններ ընդունելով, դառնալով անընդունակ երբևէ ունենալ երեխաներ: Ընդհանուր առմամբ, մարդու անձնական երջանկությունը կրկին զոհաբերվել է մեկ այլ հասարակական խմբի հոգու հանգստությանը: Լիբերալները շնորհավորում են իրար՝ «հերոսական հաղթանակի» կապակցությամբ:

Ու սրանք ընդամենը Ա ու Բ բավականին ծայրահեղ դեպքերի կոմբինացիաներն էին: Իսկ աշխարհն, ինչպես ասացի, սև ու սպիտակ չի:

Ցավոք, ինչպես տրանսոֆոբներն, այնպես էլ լիբերալներն էլ ուղղակի մանիա ունեն ցենզուրայի նկատմամբ՝ իրենք պատրաստ են հասարակական հիստերիայով լռեցնել իրենց հետ անհամաձայն ցանկացած մարդու: Գավին ՄակԻննեսի արտահայտած կարծիքը, չնայած կոպիտ բառերին, իմ այս գրածից տարբերվում է երևի մի 40 տոկոսով ու չի պարունակում ոչ բռնության, ոչ էլ ատելության կոչեր: Բայց իր հոդվածը ցենզուրայի ենթարկվեց ու ավելին՝ իր հիմնադրած գովազդային գործակալությունը բոյկոտի ենթարկեցին, մինչև ինքը չհեռացվեց նախագահի պաշտոնից: Լիբերալ ցենզուրա:

Իսկ տրանսգենդեր մարդիկ ընդամենը զոհեր են երկու քաղաքական խմբավորումների միջև պատերազմում: Շախմատային քարեր, ոչ ավելին: Դե, նայենք հետևանքներին:

Arif-ի ուսումնասիրությունների համաձայն, սեռափոխման վիրահատություններն էֆեկտիվ չեն տրանսգենդեր մարդկանց խնդիրների լուծման հարցում: Կարդացեք ինքներդ: Շատ բարձր տոկոս են կազմում անբավարարվածությունը վիրահատության հետևանքով ու նույնիսկ ինքնասպանությունները: Չնայած Իրա Բ. Պոլիի հոդվածը դեռ 81 թվին արտահայտել էր եզրակացություն, որ սեռի փոփոխության վիրահատությունները ոչ մի կերպ ավելի էֆեկտիվ չեն, քան վիրահատության բացակայությունը: Սեսիլ Դհենյեի, Պոլ Լիխտենշտեյնի և այլոց հոդվածը երկարատև ուսումնասիրությունների վրա հիմնված նույնպես մխիթարիչ պատկեր չի տալիս: Ու սրանք գիտական ուսումնասիրություններ են, ոչ թե քաղաքական հռետորաբանություն: Որոշ մարդիկ նույնիսկ փորձում են վերադարձնել իրենց բիոլոգիական սեռը: Իհարկե, դա այնքան էլ ռեալ չի, հաշվի առնելով, որ իրենց ռեպրոդուկտիվ համակարգի զգալի մասն այնտեղ է, որտեղ անցած տարվա ձյունն էր:

Վերջին անգամ կոնկրետ թեմայով արտահայտվելիս երկու մոլեռանդ ֆեմինիստներ ինձ մեղադրեցին «վախկոտ ցենտրիզմի» մեջ: Ես փորձում եմ ընդամենը բացատրել, որ երկու խմբերի «հերոսական պայքարը» հաճախ վերածվում է լիքը մարդկանց անձնական ողբերգությունների: Մի մասը նրանց կյանքը թունավորում են ատելությունից, մի մասն՝ իրենց ասելով, սիրուց: Իսկ հիմա նորից նայեք պոստ-օպերացիոն տրանսսեքուալների մեջ ՁԻԱՀ-ի, թմրամոլության, ինքնասպանությունների ու մարմնավաճառության վիճակագրություններին: Արդյո՞ք դուք տեսնում եք «իրենց իրական սեռին վերադարձակ երջանիկ մարդկանց»: Չեմ կարծում:

Իմ առաջա՞րկը: Պայքարեք ատելության դեմ, բայց մի վճռեք ուրիշ մարդկանց ճակատագիրը, ու մարդուն հերոս մի հռչակեք, նամանավանդ եթե նա ձեզ այդ մասին չի խնդրել: