«Քրիստոնյա» տերմինը
«Քրիստոնյա» (հունարեն՝ «Χριστιανες») բառը Նոր Կտակարանում հանդիպում ենք միայն երեք անգամ. այնքան էլ շատ չի, եթե հաշվի առնենք, որ հենց Նոր Կտակարանն է քրիստոնեության հիմքը: Առաջին անգամ՝ Գործք Առաքելոց 11:26-ում (Նոր Կտակարանի մեջբերումներն արված են Աբեղյանական քերականությամբ, հաշվի առնելով հունական բնագրի հետ ունեցած տարբերությունները, ինչը մեր կոնտեքստում ոչ մի էական իմաստային փոփոխության չի բերում, իսկ ծանոթագրություններն իմն են).
Ու նրանք [Բառնաբասն ու Պողոսը, վերջինս դեռ որպես Սողոս է հիշատակվում] երկուսով մի ամբողջ տարի հավաքվում էին եկեղեցում մեջ և ուսուցանում էին շատ շատերին: Եվ առաջին անգամ Անտիոքում էր, որ աշակերտածներին քրիստոնյաներ անվանեցին:Հաջորդ հիշատակումը Գործք Առաքելոց 26:28-ում է, երբ այդ բառն օգտագործում է Հերովդես Ագրիպպա Երկրորդը.
Եվ Ագրիպպան ասաց Պողոսին. «Քիչ է մնում՝ ինձ էլ քրիստոնյա դարձնես»:«Քրիստոնյա» բառի երրորդ հիշատակումն Ա Պետրոս 4:14-16-ում է, որը բավականին լավ նկարագրում է, թե ինչպես պետք է իսկական քրիստոնյան դիմակայի չարչարանքներին ու նահատակվի.
Իսկ եթե նախատվեք էլ Քրիստոսի անվան համար, երանելի՜ եք, քանի որ փառքն [ընդհանրապես, Աստվածաշունչ գրողն, ըստ երևույթին, փառամոլությամբ էր տառապում] ու Աստծո Հոգին են հանգչում ձեր վրա: Ձեզնից ոչ ոք թող չտանջվի որպես գող կամ որպես չարագործ կամ որպես ուրիշի գործին խառնվող. իսկ եթե տանջվում է որպես քրիստոնյա, թող չամաչի, այլ փառավորի [ի՞նչ էի ասում] Աստծուն այդ անվամբ...
«Քրիստոնյա» տերմինը ծագում է Հիսուսին վերագրվող «Քրիստոս» (թարգմանվում է որպես «օծյալ», ոչ թե «խաչյալ», ինչպես կարծում են շատերը) մականունից:
Հենց այստեղ է, որ բախվում ենք առաջին հակասության հետ, ինչը հերթական անգամ հարցականի տակ է դնում Նոր Կտակարանում անփոփոխ, նախնական տարբերակով ներառված տեքստի քանակն ու «աստվածային ոգեշնչման» մասին առասպելն, ըստ որի Աստվածաշնչի հեղինակն Աստված է. համենայն դեպս, Աստծո կողմից հրատարակություն ուղարկված ձեռագիրը մինչև տպագրությունը լավ խմբագրվել է:
Խնդիրը նրանում է, որ Նոր Կտակարանի ծագման ժամկետները բավականին անորոշ են, ավետարանների ու նրա այլ մասերի գրավոր տարբերակները սկսում են հիշատակվել մ.թ. II դարի վերջից, ինչից հետո այն անընդհատ խմբագրվել ու վերամշակվել է մինչև Տրենտյան Եկեղեցաժողովը: Այս դինամիկ վիճակում այն չի կարող համարվել պատմական հեղինակությամբ օժտված գրվածք:
Ինչևէ, եկեղեցին հաճախ «քրիստոնյա» տերմինի ծագման վաղեմության հաստատման նպատակով մեջբերում է կատարում հռոմեացի պատմաբան ու սենատոր Պուբլիուս (կամ Գայուս) Կոռնելիուս Տակիտայի «Տարեգրությունները», որտեղ (15:44) իսկապես կիրառվում է լատինատառ «christianos» բառը: Ձեռագրի ամենավաղ տարբերակի (Biblioteca Medicea Laurenziana) ուլտրամանուշակագույն լույսի տակ ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ ձեռագիրն ակնհայտ կերպով փոփոխության է ենթարկվել. նախնական գրվածքի մեջ կիրառվել է ոչ թե «christianos» («քրիստոնյաները»), այլ «chrestianos»՝ «լավերը» բառը: Ընդ որում, որոշ վաղ քրիստոնեական ուղղություններ Հիսուսի Քրիստոս-Օծյալ մականվան փոխարեն կիրառել են Քրեստոս-Լավ մականունը: Դրա օրինակ են մարկիոնականները (մարկիոնականությունը եկեղեցու կանոնում համարվում է հերետիկոսություն ու հիշատակվում է Եզնիկ Ծ Վարդապետի «Հայրաբանություն» երկի «Հերետիկոսություններ» հավելվածում): Դա երևում է Դեիր Ալիում (Սիրիա, Դամասկոսից երեք մղոն հարավ) հայտնաբերված մարկիոնական եկեղեցու փորագրությունից.
Հավաքատեղի մարկիոնականների Լեբաբա գյուղում, պատկանող Տեր և Փրկիչ Հիսուս Քրեստոսին:
